Chuyến thăm của Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ James Mattis tới Việt Nam và tiếp theo là kế hoạch điều các tàu hải quân Mỹ có thể báo trước một chính sách cứng rắn hơn của Washington đối với Trung Quốc liên quan tới vụ tranh chấp chủ quyền Biển Đông, được coi là vụ tranh chấp biển phức tạp nhất ở châu Á.
Khi đến Việt Nam hồi tuần trước, ông Mattis đã gặp Chủ tịch Trần Đại Quang, Tổng Bí Thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng, và người đồng nhiệm, Bộ trưởng Quốc phòng Ngô Xuân Lịch.
Trang web của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ cho biết họ chia sẻ những quan ngại về tự do hàng hải và “tôn trọng luật pháp quốc tế", hàm ý nói đến vụ tranh chấp 6 bên đòi chủ quyền ở Biển Đông, trong đó Bắc Kinh chiếm thế áp đảo. Một tàu sân bay Mỹ sẽ ghé thăm Việt Nam vào tháng 3 sắp tới. Việt Nam là nước có tiếng nói mạnh mẽ nhất chống lại Trung Quốc trong cuộc tranh chấp này.
Ông Murray Hiebert, Phó Giám đốc Chương trình Đông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, nhận định: "Chuyến thăm của ông Mattis và chuyến thăm của tàu sân bay vào tháng 3 là nhằm đánh đi một tín hiệu tới Trung Quốc về hành vi quyết đoán của họ ở Biển Đông”.
Ông nói thêm: "Các chuyến thăm này là một phần trong một loạt các bước của Việt Nam và Hoa Kỳ trong những năm gần đây nhằm tăng cường các quan hệ chính trị và an ninh giữa lúc Trung Quốc đang trỗi dậy và đẩy mạnh các hoạt động trên Biển Đông".
Việc mở rộng quan hệ quân sự với Việt Nam có thể cho thấy lập trường mạnh mẽ nhất từ trước đến nay của Tổng thống Donald Trump về cuộc tranh chấp Biển Đông sau một năm có những nghi ngờ về liệu ông có sẽ thách thức thế áp đảo của Bắc Kinh, và ngả về 5 chính phủ khác đang cưỡng chống các đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc.
Ông Sean King, phó chủ tịch tổ chức tư vấn Park Strategies ở New York, cho biết chuyến thăm Việt Nam của ông Mattis trong tháng này cho thấy một "đường lối cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh nói chung" ở Washington. Tuy nhiên nhà phân tích này nói thêm rằng sự thay đổi có thể đã quá muộn.
Ông đưa ra ý kiến: "Quan hệ với Việt Nam giờ đây có tính quan trọng sống còn hơn bao giờ hết vì chúng ta dường như đã để mất Philippines trên Biển Đông".
Ông nói tiếp: "Có thể mọi chuyện đã quá muộn khi việc Bắc Kinh khư khư nắm lấy Biển Đông hình như đã trở thành chuyện đã rồi".
Quan hệ được cải thiện có thể dẫn tới việc Việt Nam mua vũ khí từ Hoa Kỳ, ông Hiebert nói. Năm 2016, Tổng thống Obama đã dỡ bỏ lệnh cấm buôn bán vũ khí sát thương đã áp dụng trong nhiều thập kỷ đối với Việt Nam.
Tuy nhiên, dự kiến giới lãnh đạo tại Hà Nội không quá vội vã xích lại gần Hoa Kỳ để quan hệ song phương trở nên nồng ấm hơn. Họ vẫn coi trọng quan hệ với Trung Quốc trong tư cách là nước láng giềng và đối tác thương mại lớn của Việt Nam.
Ông Nguyễn Thành Trung, Trưởng khoa Quan hệ Quốc tế, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Tp. HCM, nhận định: "Tôi tin chắc rằng các nhà lãnh đạo Việt Nam biết rằng họ sẽ không đi quá nhanh tiến tới cải thiện mối quan hệ với Hoa Kỳ”.