Một cuộc nghiên cứu chung của Tổ chức Y tế Thế giới và Trung Quốc về nguồn gốc COVID-19 nói việc lây nhiễm virus từ dơi sang người qua một động vật khác là kịch bản có khả năng nhất và rằng việc rò rỉ từ phòng thí nghiệm “là gần như chắc chắn không thể có,” theo bản thảo phúc trình AP có được.
Phát hiện đưa ra một ít khám phá mới về làm thế nào virus xuất hiện đầu tiên và để lại nhiều câu hỏi không được trả lời, dù việc này đã được kỳ vọng. Tuy nhiên phúc trình cung cấp được nhiều chi tiết về lý do đàng sau kết luận của các nhà nghiên cứu.
Toán điều tra đề nghị nghiên cứu thêm trên mỗi lãnh vực trừ giả thuyết rò rỉ từ phòng thí nghiệm- một giả thuyết do cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump quảng bá cùng một số người khác.
Phúc trình cũng nói vai trò của chợ hải sản nơi những ca trên người được phát hiện đầu tiên không chắc chắn.
Phúc trình, dự trù được công bố vào ngày 29/3, được theo dõi chặt chẽ vì phát hiện nguồn gốc của virus có thể giúp các nhà khoa học ngăn ngừa đại dịch trong tương lai—nhưng cũng cực kỳ nhạy cảm vì Trung Quốc giận giữ bác bỏ bất cứ khuyến nghị nào cho rằng nước này bị đổ lỗi cho đại dịch hiện nay.
Ông Matthew Kavanagh, thuộc Trường đại học Georgetown nói phúc trình giúp cho hiểu biêt sâu rộng hơn về nguồn gốc virus, nhưng cần thêm nhiều thông tin nữa.
“Rõ ràng là chính phủ Trung Quốc không cung cấp tất cả những dữ liệu cần thiết, và cho đến khi nào họ làm việc này, những kết luận chắc chắn sẽ rất khó khăn,’ ông nói trong một tuyên bố.
Năm ngoái, một cuộc điều tra của AP phát hiện là chính phủ Trung Quốc kiểm soát chặt chẽ tất cả các cuộc nghiên cứu về nguồn gốc virus. Và liên tục trì hoãn công bố trong các phúc trình đã nêu lên nghi vấn là liệu phía Trung Quốc có nỗ lực làm lệch lạc kết luận hay không.
“Chúng tôi thực sự quan ngại những gì được ghi vào phúc trình, trong đó có sự kiện là chính phủ tại Bắc Kinh dường như giúp viết phúc trình,” Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nói trong một cuộc phỏng vấn mới đây của CNN.
Trung Quốc bác bỏ chỉ trích này vào ngày 29/3.
“Mỹ đã nói về phúc trình. Bằng cách làm việc này, có phải là Mỹ đang nỗ lực gây sức ép chính trị lên các thành viên nhóm chuyên gia của WHO hay không?” Phát ngôn viên Bộ ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên nêu câu hỏi.
Tuy nhiên, các nghi ngờ đối với Trung Quốc đã và đang giúp phát tán lý thuyết rằng virus thoát ra từ một phòng thí nghiệm tại Vũ Hán, thành phố Trung Quốc đầu tiên virus được nhận ra. Phúc trình liệt kê một số nguyên nhân nhưng đều bác bỏ khả năng này.
Phúc trình nói một tai nạn trong phòng thí nghiệm như vậy rất hiếm và phòng thí nghiệm Vũ Hán làm việc về virus corona và vaccine được quản lý tốt.
Phúc trình cũng nói không có hồ sơ về virus liên hệ chặt chẽ đến virus corona tại bất cứ phòng thí nghiệm nào trước tháng 12/2019 và nguy cơ tai nạn trong việc nuôi cấy virus là cực kỳ thấp.
Phúc trình căn cứ phần lớn vào chuyến đi của một toán chuyên gia WHO đến Vũ Hán. Nhiệm vụ của toán không bao giờ có nghĩa là nhận ra được chính xác nguồn thiên nhiên của virus, một nỗ lực thường phải mất nhiều năm. Chẳng hạn như sau hơn 40 năm nghiên cứu, các khoa học gia vẫn thất bại không chỉ ra được chắc chắn loại dơi nào là nơi tồn trữ thiên nhiên của virus Ebola.
Trong dự thảo phúc trình AP có được, các nhà nghiên cứu liệt kê 4 kịch bản thứ tự xuất hiện của virus. Đứng đầu danh sách là lây lan từ dơi qua động vật khác, mà họ nói là rất có khả năng. Các nhà khoa học đánh giá việc lây lan từ dơi sang người là có thể xảy ra, và nói việc lây lan sang người từ gói sản phẩm đông lạnh là có thể, nhưng không chắc chắn.
Khả năng cuối cùng trước đây đã bị WHO và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ bác bỏ nhưng các nhà nghiên cứu trong phái đoàn này đã lại đưa ra, làm tăng thêm nghi vấn về việc chính trị hóa cuộc nghiên cứu vì từ lâu Trung Quốc đã đẩy mạnh thuyết này.
Dơi được biết là mang virus corona và, trên thực tế, bà con gần nhất với virus gây nên COVID-19 được tìm thấy trong dơi.
Tuy nhiên phúc trình nói “khoảng cách tiến hóa giữa virus của những con dơi này và COVID-19 ước chừng vài thập niên, cho thấy thiếu mối liên hệ.”
Phúc trình nói có tỉ lệ cao là virus tương tự trong những con trút, một loài vật có vú khác, nhưng các nhà khoa học chưa xác nhận được cùng loại virus corona trong loài vật đã lây nhiễm sang người.
AP nhận được bản sao bản thảo phúc trình vào ngày 29/3 từ một nhà ngoại giao thuộc một nước thành viên của WHO. Hiện chưa rõ phúc trình có thể được thay đổi trước khi công bố hay không, dù nhà ngoại giao nói đây là văn bản cuối cùng. Một nhà ngoại giao thứ hai công nhận cũng có đươc bản thảo. Cả hai đều từ chối nêu danh tánh vì không được phép đưa ra trước khi được chính thức công bố.
Tổng giám đốc WHO, Tedros Adhanom Ghebreyesus, công nhận là ông nhận được phúc trình vào cuối tuần và nói phúc trình sẽ được chính thức đưa ra vào ngày 30/3.
“Tất cả giả thuyết đều có sẵn và đảm bảo là những cuộc nghiên cứu hoàn toàn và xa hơn những gì tôi được thấy,” ông nói tại một cuộc họp báo.
Phúc trình không xác quyết là liệu dịch bệnh bùng phát bắt đầu tại một chợ hải sản Vũ Hán có một chuỗi sớm nhất các ca vào tháng 12/2019 hay không. Cuộc nghiên cứu được công bố vào năm ngoái trên tạp chí Lancet khuyến nghị là chợ này có thể làm virus lây lan thêm, hơn là nguồn gốc dịch bệnh.
Chợ là nơi bị nghi ngờ sớm nhất vì một số quầy bán một loại các động vật bất bình thường- và một số người tự hỏi có phải các con vật này mang virus mới đến Vũ Hán hay không. Phúc trình cho biết các sản phẩm động vật bao gồm mọi thứ từ chuột măng cho đến nai, thường đông lạnh-được bán tại chợ cũng như cá sấu còn sống.
Vào lúc virus lây lan toàn cầu, Trung Quốc phát hiện những mẫu virus trên các gói thực phẩm đông lạnh đến nước này và, trong một số trường hợp đã truy lùng được dịch bệnh bùng phát địa phương đối với họ—nhưng chưa bao giờ công bố dữ liệu thuyết phục để chứng tỏ liên hệ này.
Phúc trình nói chuỗi lạnh, như được biết có thể là tác nhân của virus lây lan đường dài, dù nguy cơ thấp hơn lây lan từ người sang người. Hầu hết chuyên gia đồng ý về việc này.
Trong khi có khả năng là thú vật bị lây nhiễm làm nhiễm trùng những gói hàng mang đến Vũ Hán và lây nhiễm sang người, nhưng phúc trình nói khả năng này rất thấp.