Đến hẹn lại lên. Sau khi nộp Báo cáo quốc gia về nhân quyền chu kỳ 3 lên Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc vào ngày 22/10/2018, chính thể độc đảng ở Việt Nam sẽ phải giải trình và đối thoại về báo cáo này tại Liên hợp quốc vào ngày 22/1/2019.
Nhưng khác với vài lần báo cáo xuê xoa và thông qua cũng xuê xoa từ lúc Việt Nam được Liên hiệp quốc dành cho một cái ghế trong hội đồng nhân quyền của cơ quan này vào tháng Mười Một năm 2013, tháng Giêng năm 2019 chắc chắn sẽ là đợt sát hạch căng thẳng nhất, thậm chí còn được ‘khuyến mãi’ vài động tác chế tài thương mại từ Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc, sau khi xuất hiện một nghị quyết của Nghị viện châu Âu vào ngày 15/11/2018 lên án mạnh mẽ chưa từng có về quá nhiều vụ Việt Nam vi phạm nhân quyền trầm trọng ngay cả sau khi chế độ này chính thức trở thành ‘người bảo vệ quyền con người’.
Hiện tượng ‘báo đảng’ Thanh Niên
Bắt đầu từ tháng Mười năm 2018, một đợt truyền thông PR cho ‘Việt Nam luôn quan tâm và bảo đảm các quyền con người’ lại được đảng chỉ đạo cho khối báo chí quốc doanh cắm đầu cúc cung phục vụ.
Nhưng hiện tượng đặc biệt xảy ra vào lần này và khác với những chiến dịch PR nhân quyền trước đây là không phải báo đảng, mà chính là tờ Thanh Niên đi tiên phong với tựa đề ‘Việt Nam đã thực hiện xong 96,2% khuyến nghị về nhân quyền’.
Tờ báo này dẫn lời của quan chức Hoàng Thị Thanh Nga - Phó vụ trưởng Vụ Các tổ chức quốc tế (Bộ Ngoại giao), tự đánh giá rằng bản báo cáo về nhân quyền của Việt Nam “được xây dựng rất công phu với sự tham gia của 18 bộ, ngành liên quan và các tổ chức xã hội, phía Việt Nam khẳng định chính sách nhất quán về bảo vệ và thúc đẩy quyền con người”… Tại UPR chu kỳ 2 vào năm 2014, Việt Nam đã chấp nhận 182/227 khuyến nghị nhận được và đến nay đã thực hiện xong 175 khuyến nghị (chiếm 96,2%), cao hơn tỷ lệ 96/123 (78%) của chu kỳ 1 năm 2009… Việt Nam đã sửa đổi 96 văn bản luật, pháp lệnh để nhấn mạnh quền con người, trong đó có những văn bản hết sức quan trọng như Hiến pháp 2013, bộ luật Hình sự, bộ luật Dân sự... Về các quyền dân sự, chính trị, Việt Nam đã đảm bảo quyền bình đẳng trước pháp luật của mọi công dân. Luật Tín ngưỡng, tôn giáo và 2 nghị định hướng dẫn thực thi luật cũng đã ra đời để đảm bảo tốt hơn quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo. Từ năm 2015 – 2017, cũng đã có 5 cơ sở đào tạo tôn giáo mới được thành lập tại Việt Nam. Việt Nam cũng hiện có 857 cơ quan báo chí với 1.119 ấn phẩm, 50 triệu người dùng internet (chiếm 54% dân số), 58 triệu tài khoản facebook...
Vào tháng Mười Một năm 2018, Thanh Niên đã chính thức trở thành ‘báo đảng’ sau vụ việc chưa từng có tiền lệ của tờ báo này lẫn làng ‘báo chí cách mạng Việt Nam’ khi cho thôi chức, mà thực chất là cách chức, đối với 13 nhân sự làm việc cho Thanh Niên vì những người này không phải là đảng viên của đảng Cộng sản vẫn còn đang cầm quyền ở Việt Nam.
Tựa đề ‘Việt Nam đã thực hiện xong 96,2% khuyến nghị về nhân quyền’ cùng những nội dung tràn đầy ‘tính đảng’ trong bài viết này của báo Thanh Niên càng chứng tỏ tờ báo này đã có một cú chạy phi mã và bốc hỏa tham vọng chính trị trên cung đường biến thành công cụ tuyên truyền đắc lực cho đảng Cộng sản vẫn còn đang cầm quyền trên dải đất chữ S sôi sục và tàn bạo nạn cường hào ác bá từ cấp trung ương xuống các địa phương.
Vậy trong thực tế chính thể độc trị ở Việt Nam đã ‘cải thiện nhân quyền’ theo các khuyến nghị của các nước thành viên trong Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc như thế nào?
Nuốt lời và làm ngược lại!
Đã từ nhiều năm qua, chẳng có gì bảo chứng cho lời cam kết ‘sẽ cải thiện nhân quyền’ của chính thể độc đảng ở Việt Nam. Quá nhiều bằng chứng đã tích tụ kể từ năm 2013 khi Việt Nam được chấp nhận là thành viên của Hội đồng nhân quyền Liên hiệp quốc: nhà cầm quyền Việt Nam vẫn liên tiếp truy bắt, bỏ tù hàng trăm nhà hoạt động nhân quyền bằng những điều luật cực kỳ mơ hồ và ngụy tạo.
Chính quyền Việt Nam thậm chí còn thoải mái ký kết Công ước quốc tế về chống tra tấn, để ngay sau đó hàng năm cứ liên tiếp xảy ra quá nhiều cảnh công an đánh đập dã man người hoạt động nhân quyền và người dân biểu tình, quá nhiều cảnh công dân phải ‘tự chết’ trong đồn công an, trong đó số trường hợp các nhân viên công an bị phát hiện đã tra tấn đến chết người dân lại quá hiếm hoi.
Ngay sau khi nhận ra không còn là ‘quốc gia được hưởng lợi lớn nhất trong Hiệp- định TPP’, từ giữa năm 2016 đến cuối năm 2017, nhà cầm quyền Việt Nam đã tiến hành một chiến dịch bắt bớ dữ dội và sắc máu đối với hơn ba chục người hoạt động nhân quyền, chủ yếu thuộc tổ chức xã hội dân sự Hội Anh Em Dân Chủ - một hội đoàn độc lập đã giúp cho người dân các tỉnh miền Trung cách thức phản đối thảm họa xả thải của Formosa và chống lại sự bao che lộ liễu của giới quan chức trung ương. Chiến dịch đó tuy có thuyên giảm đôi chút do bị cộng đồng quốc tế lên án kịch liệt từ đầu năm 2018 đến nay, nhưng cái đuôi của nó vẫn còn ngắc ngoải đà bắt bớ chưa hề muốn dừng lại đối với giới đấu tranh dân chủ nhân quyền.
Còn rất nhiều bằng chứng khác về tình trạng đàn áp nhân quyền trầm trọng của chính quyền Việt Nam - như một bản sao của chế độ đảng độc trị ở Trung Quốc. Ngay trước mắt, Luật An ninh mạng của chính quyền Việt Nam sắp đi vào thực hiện từ đầu năm 2019 sẽ mang lại cơ chế siết bóp nặng nề đối với quyền tự do ngôn luận của người dân, những tiếng nói phản biện xã hội và tiếng nói bất đồng về quan điểm chính trị.
Đúng vào khoảng thời gian chính quyền Việt Nam đệ trình bản báo cáo nhân quyền cho Liên hiệp quốc với thành tích ‘bảo đảm tự do tôn giáo’, hàng loạt chùa chiền của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống Nhất - từ Sài Gòn đến Đà Nẵng - đã bị nhà cầm quyền cưỡng chế giải tỏa và ủi sập không thương xót. Trong khi đó, hàng loạt tu sĩ Cao Đài, Tin Lành, Công giáo bị sách nhiễu, hành hung và đấu tố…
Lời chứng từ châu Âu
Nhưng đến lúc này - năm 2018, những hành vi lừa mị và lừa đảo về ‘cải thiện nhân quyền’ đã bị nhìn thấu tim gan không chỉ bởi người dân trong nước mà từ cả cộng đồng quốc tế.
Ngay cả khối Liên minh châu Âu - những nhà chính trị mang thói quen vận động ôn hòa cho cải thiện nhân quyền ở Việt Nam và thường bị giới lãnh đạo láu cá hứa trước quên sau ở Hà Nội ăn hiếp qua các cuộc đối thoại nhân quyền giữa hai bên, từ giữa năm 2016 đến nay đã buộc phải thể hiện thái độ phẫn nộ, nhưng phản ứng sắc nét hơn cả là bắt đầu thay đổi quan điểm từ thuyết phục sang sẵn sàng chế tài thương mại.
Ngày 15/11/2018, gần một tháng sau khi chính thể độc đảng ở Việt Nam đã tưởng như chắc ăn khi Ủy ban châu Âu đồng thuận làm tờ trình cho Hội đồng châu Âu để xem xét việc ký kết EVFTA với Việt Nam (Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - châu Âu), Nghị viện châu Âu đã bất ngờ tung ra nghị quyết 2018/2925(RSP) về nhân quyền Việt Nam. Bản nghị quyết này còn cứng rắn hơn cả bản nghị quyết về vấn đề nhân quyền Việt Nam mang số hiệu 2016/2755 (RSP) công bố vào tháng Sáu năm 2016.
Toàn bộ nội dung của bản nghị quyết 2018/2925(RSP) giống hệt một cáo trạng toàn diện và đang thép lên án chính thể độc đảng ở Việt Nam về rất nhiều hành vi vi phạm nhân quyền trầm trọng về tự do tôn giáo, tự do biểu đạt, tự do ngôn luận, tự do báo chí, nạn bắt bớ người hoạt động nhân quyền, không chịu ký kết các công ước quốc tế về lao động…
Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc sẽ làm gì?
Động thái tung ra bản nghị quyết nhân quyền của Nghị viện châu Âu vào ngày 15/11/2018 đã hàm ý như một thông điệp trực tiếp cho Cộng đồng châu Âu về quan điểm ‘nhân quyền trước hết’, trước khi cơ quan này họp để quyết định có cho phép Ủy ban châu Âu ký EVFTA với Việt Nam hay không.
Bản nghị quyết trên cũng chính thức xác lập quan điểm rất rõ ràng của Nghị viện châu Âu về EVFTA. Điều đó có nghĩa là cho dù EVFTA có được Cộng đồng châu Âu cho phép ký kết, nhưng tại cuộc họp vào tháng Ba năm 2019, rất có thể Nghị viện châu Âu sẽ bỏ phiếu phản bác hiệp định này, đưa mối quan hệ giữa châu Âu và Việt Nam về thời… tiền sử.
Ngay trước mắt là đợt sát hạch của Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc đối với Việt Nam trong cuộc Kiểm điểm định kỳ phổ quát vào tháng Giêng năm 2019. Nếu Việt Nam không ‘bảo vệ thành công’ (cách dùng từ của báo Công An Nhân dân - cơ quan ngôn luận của Bộ Công an - sau khi đoàn công tác của Thượng tướng Lê Quý Vương, thứ trưởng bộ này, kết thúc hai ngày giải trình trước Ủy ban Chống tra tấn quốc tế mà không chịu thừa nhận bất cứ hành vi nào về rất nhiều vụ tra tấn dã man của công an Việt Nam đối với người dân), một kết luận tiêu cực hoặc rất tiêu cực của Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc sẽ bổ túc một cơ sở quan trọng, hoặc như một điều kiện cần, để Nghị viện châu Âu bỏ phiếu bác thẳng thừng EVFTA trong cuộc họp vào tháng Ba năm 2019.