Việc gia tăng nhanh chóng các biến thể COVID gây chết người và dễ lây lan hơn cùng những đột biến mới khiến giới khoa học thắc mắc: liệu virus SARS-CoV-2 đã ‘tung hết tuyệt chiêu’ hay chưa?
Các biến thể mới được phát hiện đầu tiên tại Brazil, Nam Phi và Anh bất thình lình xuất hiện đồng thời tại Mỹ trong vài tháng cuối năm qua. Tất cả ba biến thể này chia sẻ cùng một số đột biến tại vùng gai mà virus dùng để xâm nhập và làm nhiễm trùng các tế bào.
Các đột biến này bao gồm đột biến E484k mà một số nhà khoa học đặt cho biệt danh là “Eek” vì khả năng tránh miễn nhiễm tự nhiên mà con người có được từ lần nhiễm COVID trước cũng như làm giảm việc bảo vệ của vaccine hiện hành—tất cả vaccine đều nhắm vào gai protein.
Sự xuất hiện của các đột biến tương tự, độc lập với nhau, tăng vọt tại nhiều địa điểm khác nhau trên thế giới cho thấy virus corona đang “tiến hóa hội tụ,” theo hơn chục khoa học gia mà Reuters phỏng vấn.
Dù virus sẽ tiếp tục đột biến, các nhà miễn nhiễm học và virus học nói họ nghi là virus corona này có một số hoạt động cố định trong kho vũ khí của chúng.
Chúng ta còn chờ xem hậu quả lâu dài của việc sống còn của COVID thế nào và liệu giới hạn về số đột biến có làm cho virus ít nguy hiểm hơn hay không.
Ý tưởng rằng virus có một số đột biến giới hạn đã bàn tới trong giới chuyên gia kể từ đầu tháng Hai. Ý tưởng này càng được chú ý khi có một tài liệu được đưa ra cho thấy sự xuất hiện đồng thời bảy biến thể tại Mỹ, tất cả trong cùng một vùng của gai protein.
Tiến hóa
Tiến trình của nhiều loài khác nhau tiến hóa độc lập theo những con đường giống nhau để cải thiện khả năng sinh tồn là trọng tâm của sinh học tiến hóa. Phạm vi rộng lớn của đại dịch virus corona- với 127,3 triệu người bị nhiễm toàn cầu-cho phép các nhà khoa học quan sát virus trong thời gian thực.
Các nhà khoa học thấy được tiến trình này với một mức độ nhỏ hơn vào năm 2018 lúc virus cúm gia cầm H7N9 tại Trung Quốc dường như bắt đầu thích nghi với vật chủ là con người. Tuy nhiên không có mầm bệnh nào tiến hóa dưới sự theo dõi chặt chẽ trên toàn cầu như SARS-CoV-2.
Bà Wendy Barclay, một nhà virus học và giáo sư tại Đại học Hoàng gia London, một thành viên của ủy ban cố vấn khoa học chính phủ Anh, nói bà ngạc nhiên vì “số lượng tiến hoá hội tụ lạ lùng mà chúng ta đang thấy” với SARS-CoV-2.
“Có những đột biến khét tiếng-E484k, N501Y và K417N-mà cả ba biến thể đáng quan ngại đang tích luỹ. Điều này, gộp lại với nhau, là một hiện tượng sinh học rất mạnh cho thấy rằng đây là phiên bản tốt nhất của virus tại thời điểm này,” bà Barclay nói.
Không phải là virus corona này đặc biệt thông minh, các nhà khoa học nói. Mỗi khi virus lây nhiễm con người thì nó tự sao chép, và với mỗi bản sao, virus có thể bị lỗi. Dù một số lỗi không đáng kể, nhưng những bản sao giúp cho virus có lợi thế sống còn thì có khuynh hướng tồn tại.
“Nếu việc này cứ lặp đi lặp lại thì sẽ tạo cho virus này những lợi thế tăng trưởng thực sự,” ông Francis Collins, Giám đốc Viện Y tế Quốc gia, nói.
Một số chuyên gia tin là virus có số lượng đột biến giới hạn mà nó có thể duy trì trước khi thoả hiệp thích nghi-hoặc thay đổi nhiều đến nỗi không còn là cùng một virus nữa.
Lạc quan dè dặt
Tuy nhiên, các nhà khoa học vẫn dè dặt. Họ cho rằng tiên đoán virus sẽ đột biến như thế nào là một thách thức. Nếu có những giới hạn về việc virus corona tiến hóa thì việc này sẽ đơn giản hóa công việc đối với các nhà sản xuất vaccine.
Công ty Novavax đang điều chỉnh vaccine của họ để nhắm vào biến thể Nam Phi mà các cuộc thử nghiệm trong phòng thí nghiệm dường như cho thấy các vaccine hiện hành kém hữu hiệu. Tổng giám đốc Stan Erck nói virus có thể thay đổi rất nhiều và vẫn bám vào chủ thể con người, và hy vọng vaccine sẽ “có ảnh hưởng với đa số rộng rãi các chủng hiện đang luân lưu.”
Nếu không, Novavax có thể tiếp tục điều chỉnh vaccine của họ với biến thể mới, ông nói.
Các nhà nghiên cứu đang theo dõi các biến thể qua các nền tảng chia sẻ dữ kiện như Sáng kiến Toàn cầu về Chia sẻ Dữ liệu Cúm gia cầm, nơi lưu trữ số lượng khổng lồ gen của virus corona.
Các nhà khoa học gần đây nhận ra được 7 biến thể virus corona tại Mỹ với tất cả những đột biến xảy ra tại cùng một nơi trong một phần quan trọng của virus, cung cấp thêm bằng chứng về tiến hoá hội tụ.
Các toán khoa học khác đang tiến hành những thử nghiệm phơi nhiễm virus corona với kháng thể để buộc virus phải đột biến. Trong nhiểu trường hợp xuất hiện cùng những đột biến, trong đó có đột biến ‘khét tiếng’ E484k.
Tuy nhiên thế giới cần phải tiếp tục theo dõi những thay đổi trong virus, các chuyên gia nói, và bóp nghẹt khả năng đột biến của virus bằng cách giảm bớt lây nhiễm qua tiêm chủng và các biện pháp hạn chế sự lây lan.
Ông Vaughn Cooper, một chuyên gia về sinh học tiến hóa tại Trường Y Đại học Pittsburgh, nói “Chúng ta chưa biết đoạn cuối của con đường sẽ như thế nào.”