Hai nghiên cứu mới cung cấp thêm bằng chứng cho thấy đại dịch virus corona bắt nguồn từ một ngôi chợ bán thịt sống ở Vũ Hán, Trung Quốc, củng cố thêm giả thuyết rằng virus này xuất hiện trong thiên nhiên chứ không phải thoát ra từ một phòng thí nghiệm Trung Quốc.
Nghiên cứu được tạp chí Science công bố trên mạng ngày 26/7 cho thấy Chợ Bán sĩ Hải sản Huanan có khả năng là tâm dịch đầu tiên của thảm họa hiện đã giết chết gần 6,4 triệu người trên khắp thế giới. Các nhà khoa học kết luận rằng virus gây bệnh COVID, SARS-CoV-2, có khả năng tràn từ động vật sang người trong hai lần riêng biệt.
Ông Kristian Andersen, giáo sư tại Khoa Miễn dịch học và Vi sinh tại Viện nghiên cứu Scripps và là đồng tác giả của một trong hai cuộc nghiên cứu vừa kể, cho biết: “Tất cả bằng chứng này nói với chúng ta cùng một điều: Hướng đúng đến ngôi chợ cụ thể ở giữa Vũ Hán.” “Bản thân tôi từng bị thuyết phục bởi lý thuyết rò rỉ từ phòng thí nghiệm cho đến khi chúng tôi nghiên cứu kỹ lưỡng về vấn đề này và xem xét kỹ hơn.”
Trong một cuộc nghiên cứu, kết hợp dữ liệu do các nhà khoa học Trung Quốc thu thập, nhà sinh học tiến hóa Michael Worobey của Đại học Arizona và các đồng nghiệp của ông đã sử dụng các công cụ lập lộ đồ để ước tính vị trí của hơn 150 ca COVID-19 được báo cáo sớm nhất từ tháng 12 năm 2019. Họ cũng lập bản đồ các trường hợp từ tháng 1 và tháng 2 năm 2020 bằng cách sử dụng dữ liệu từ một ứng dụng truyền thông xã hội từng tạo ra kênh giúp đỡ cho những người mắc COVID.
Họ đặt câu hỏi, “Trong số tất cả các địa điểm mà các ca nhiễm ban đầu có thể sống, họ sống ở đâu? Và hóa ra khi chúng tôi có thể lần ra, thì lòi ra mô hình đặc biệt này, nơi mà mật độ các ca bệnh nhiều nhất đều cực kỳ gần và rất tập trung vào khu chợ này,” ông Worobey nói trong một cuộc họp báo. “Điều quan trọng là điều này thấy rõ nơi các ca bệnh trong tháng 12 và cả các ca nhiễm không có mối liên hệ nào với khu chợ ấy ... Và đây là chỉ dấu cho thấy virus bắt đầu lây lan trong những người làm việc trong chợ nhưng sau đó bắt đầu lây lan ra cộng đồng địa phương.”
Ông Andersen cho biết họ cũng tìm thấy các chuỗi ca nhiễm bên trong chợ, và chuỗi ca nhiễm đó rất, rất cụ thể tại các khu vực bán động vật hoang dã dễ bị nhiễm virus corona.
Trong cuộc nghiên cứu còn lại, các nhà khoa học đã phân tích sự đa dạng gen của virus bên trong và bên ngoài Trung Quốc, bắt đầu từ các bộ gen mẫu sớm nhất vào tháng 12 năm 2019 và kéo dài đến giữa tháng 2 năm 2020. Họ phát hiện ra rằng hai dòng họ - A và B - đánh dấu sự khởi đầu của đại dịch tại Vũ Hán. Đồng tác giả nghiên cứu Joel Wertheim, một chuyên gia về tiến hóa virus tại Đại học California, San Diego, chỉ ra rằng dòng A tương tự hơn về mặt di truyền với các virus corona dơi, nhưng dòng B dường như đã bắt đầu lây lan trước đó nơi người, đặc biệt là tại chợ Vũ Hán.
“Nghe có vẻ như tôi vừa nói rằng một chuyện ngàn năm một thuở bỗng một thời gian ngắn đã xảy ra liên tiếp hai lần,” ông Wertheim nói. Nhưng đã có một số điều kiện xảy ra cùng lúc - chẳng hạn như người và động vật ở gần nhau và một loại virus có thể lây lan từ động vật sang người và từ người sang người, cho nên ‘các rào cản đối với sự lây lan đã được hạ thấp’.
Nhiều nhà khoa học tin rằng virus này đã truyền từ dơi sang người, trực tiếp hoặc gián tiếp qua một động vật trung gian. Nhưng vào tháng 6, Tổ chức Y tế Thế giới đã khuyến nghị một cuộc điều tra sâu hơn về việc liệu một tai nạn trong phòng thí nghiệm có thể là nguyên nhân hay không. Các nhà phê bình cho rằng WHO đã quá vội vàng bác bỏ lý thuyết rò rỉ trong phòng thí nghiệm.
Ông Andersen nói: “Chúng ta có bác bỏ lý thuyết rò rỉ trong phòng thí nghiệm chưa? Chưa đâu.” “Nhưng tôi nghĩ điều thực sự quan trọng ở đây là có những kịch bản khả dĩ và có những kịch bản hợp lý, và quan trọng là phải hiểu rằng khả dĩ không có nghĩa là có thể xảy ra như nhau.”
Nguồn gốc của đại dịch vẫn còn gây tranh cãi. Một số nhà khoa học tin rằng một vụ rò rỉ trong phòng thí nghiệm có nhiều khả năng xảy ra hơn và những người khác vẫn để ngỏ cả hai khả năng. Nhưng ông Matthew Aliota, một nhà nghiên cứu của trường thú y tại Đại học Minnesota, cho rằng hai cuộc nghiên cứu vừa kể đại khái đã, ‘hy vọng là, tạm dừng lại giả thuyết rò rỉ từ phòng thí nghiệm.’
Ông Aliota, người không tham gia vào cả hai nghiên cứu, nói: “Cả hai nghiên cứu này thực sự cung cấp bằng chứng thuyết phục cho giả thuyết nguồn gốc tự nhiên. Vì việc lấy mẫu một con vật từng hiện diện ở chợ Vũ Hán là không thể, ‘đây có lẽ gần như là một một bằng chứng mạnh mẽ nhất mà bạn có thể có được.’