Sáng ngày 19/3 điện thoại của tôi nhận được tin nhắn từ hệ thống báo động khẩn cấp của Seoul, như hàng trăm lần trước đây trong thời gian virus corona bùng phát.
Một người trong khu vực hàng xóm ở Seoul của tôi—một người đàn ông Ba Lan 39 tuổi-xét nghiệm dương tính với virus. Bấm vào đường dẫn của một trang mạng chính phủ cho thấy chi tiết kinh ngạc về họat động của ông này trong hai ngày qua.
Sau khi đến phi trường Incheon ở Seoul vào khoảng 9 giờ sáng, ông này đi xe điện cao tốc đến trạm xe điện địa phương nơi tôi ở. Mang khẩu trang, ông đi mua sắm tại một tiệm tạp hóa E-Mart gần đó. Rồi ông trở về nhà, trước khi đi ăn tối tại một nhà hàng Ý 5 giờ sau đó tại khu Itaewon ở Seoul, nơi người nước ngoài thường lui tới. Tin nhắn nói thêm ông vẫn mang khẩu trang nhưng khi ăn thì bỏ ra.
Ngày kế tiếp, ông này đến tầng trệt ngân hàng địa phương, ăn hoành thánh tại một nhà hàng ở cuối phố, và thăm một khách sạn dành cho động vật gần đó, và cuối cùng thì nằm bệnh viện địa phương, nơi ông trở thành một trong khoảng 9.000 người tại Hàn Quốc dương tính với virus corona.
Hiện nay, những tin nhắn như vậy là chuyện thông thường tại Hàn Quốc, vào lúc những tiếng chuông báo điềm xấu như vậy thường được nghe tại trạm xe buýt, và những cơ sở cộng đồng khác. Có ngày tôi nhận được hơn một chục báo động về lây nhiễm tại khu vực của tôi. Khi tôi đến nơi khác tại Seoul, điện thoại của tôi rung động với những tin mới về những ca tại những nơi này.
Để soạn thảo những tin này, Hàn Quốc trông cậy không những vào các cuộc phỏng vấn cá nhân, nhưng cũng tiếp cận ngay tức thì với số lượng lớn những thông tin cá nhân—như tài khoản ngân hàng, dữ liệu GPS điện thoại, và những đoạn video theo dõi—không chỉ đối với những bệnh nhân virus corona được xác nhận nhưng cũng đối với những ca nghi ngờ nữa.
Việc tiếp cận này có thể thực hiện được vì các nhà lập pháp Hàn Quốc nới lỏng luật riêng tư sau vụ bùng phát bệnh MERS năm 2015, với 39 người chết tại nước này. Hiện nay, trong thời gian dịch bệnh nguy hiểm, nhà cầm quyền không cần lệnh tòa án để tiếp cận với dữ liệu riêng tư như vậy.
Kế hoạch thành công
Kết quả là Hàn Quốc có thể xác định được vị trí của virus corona, điều tra đường đi của lây nhiễm, nhanh chóng cách ly những người liên hệ, và cảnh báo cho công chúng những nơi nguy hiểm cần tránh.
Kết quả đáng ngạc nhiên: Hàn Quốc là một trong những nước có tỉ lệ tử vong vì virus corona thấp nhất thế giới: tính đến ngày 23/2 chỉ có 111 người chết trong số 8.961 ca lây nhiễm.
Tỉ lệ lây nhiễm mới cũng sụt giảm. Sau khi đạt đến đỉnh điểm hàng ngày là 909 ca mới vào ngày 29/2, Hàn Quốc chỉ có 64 ca ngày 23/3.
Cách thức của Hàn Quốc được ca ngợi rộng rãi như là một mẫu mực toàn cầu về việc làm thế nào chế ngự được virus corona mà không phải bắt buộc hạn chế đi lại hay đóng cửa tràn lan các cơ sở kinh doanh.
Tuy nhiên có những quan ngại về hậu quả lâu dài của việc nới lỏng luật về quyền riêng tư để đối phó với dịch bệnh bùng phát.
Ông Kenneth Roth, giám đốc điều hành của Tổ chức Giám sát Nhân quyền, nói với tôi là tồ chức của ông “quan ngại sâu sắc” là các chính phủ sẽ lợi dụng cơ hội virus corona để củng cố việc theo dõi bằng điện tử.
“Một khi chúng ta cho phép họ thường xuyên sử dụng và từ bỏ khía cạnh thiết yếu này của quyền riêng tư của chúng ta, thì sẽ rất khó trở lại như cũ khi mối đe dọa virus corona qua đi” ông Roth nói.
Tổ chức cũng thúc đẩy các nước “tránh các hạn chế sâu rộng và toàn diện về tự do đi lại và tự do cá nhân” và áp đặt những hạn chế bắt buộc “chỉ khi nào có đảm bảo khoa học và cần thiết.”
Đánh đổi, chịu không?
Nếu Hàn Quốc đề nghị giảm bớt tạm thời quyền riêng tư để đổi lấy sự bảo vệ chống lại căn bệnh lây nhiễm cao, thì đây là việc trao đổi mà nhiều người Hàn Quốc dường như hài lòng.
Giữa cơn khủng hoảng virus corona, Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in được tín nhiệm cao nhất trong nhiều tháng qua.
Bà Ki Moran, người đứng đầu ủy ban đáp ứng khẩn cấp của Hiệp hội Hàn Quốc về Y khoa Phòng ngừa, nói cuộc khủng hoảng bệnh MERS chứng tỏ việc tối cần để tìm “những phần chưa thấy được” trong cuộc điều tra dịch tễ học. Nới lỏng luật về quyền riêng tư của Hàn Quốc là con đường đúng đắn để làm, bà nói.
“Đó là lý do chính tại sao những cuộc điều tra dịch tễ học lại có thể có quá nhiều chi tiết như vậy,” bà Ki nói.
Ở một số phương diện nào đó, chính phủ Hàn Quốc đựợc sự giúp đỡ nhiều hơn nữa bởi các định chế còn lại của thời chuyên chế trong quá khứ, ông Lee Sang-sin, một người chú trọng đến khoa học chính trị và ý kiến của công chúng tại Viện Thống nhất Quốc gia Triều Tiên nói.
Một trong số định chế còn lại này là hệ thống ghi danh quốc gia của Hàn Quốc, ông nói. Theo hệ thống này, các công ty điện thoại phải yêu cầu tất cả khách hàng cung cấp tên thật và số thẻ căn cước. Điều này giúp cho nhà chức trách dễ dàng trong việc truy tìm những ai bị nghi ngờ nhiễm virus corona.
“Nếu được dùng bởi những chính phủ dân chủ có khả năng và trách nhiệm, những dạng thức này có thể cực kỳ ích lợi và hữu hiệu. Tuy nhiên việc này cũng có nghĩa là rất dễ để chúng ta trở lại chế độ chuyên chế,” ông nói.
Có thể không thành kiểu mẫu
Có những lý do khác có thể khó khăn cho nhiều nước thi đua với cách đối phó virus corona của Hàn Quốc.
Chỉ với 51 triệu dân, Hàn Quốc là một nước tương đối nhỏ. Và hơn một nửa dân số sống tại khu vực Seoul, làm cho việc điều phối chính sách dễ dàng hơn.
Có lẽ yếu tố lớn nhất là mọi người tại Hàn Quốc—ngay cả những người nước ngoài trong đó có tôi—là một phần của hệ thống bảo hiểm y tế hữu hiệu và mọi người có thể chi trả được.
Theo một hệ thống duy nhất, Hàn Quốc đã giảm được những sự chậm trễ trong việc nới rộng xét nghiệm virus corona, trong đó có khoảng 50 trung tâm xét nghiệm dành cho người lái xe chạy ngang, đã được toàn thế giới ca ngợi về sự sáng tạo và an toàn.
Trở lại bình thường?
Vào lúc con số lây nhiễm mới virus corona sụt giảm, đời sống tại Seoul trên một số phương diện nào đó đã bắt đầu trở lại bình thường—hay ít nhất cũng được điều chỉnh lại.
Trường học còn đóng cửa, hầu hết các sự kiện tụ tập còn bị hủy bỏ và nhiều người tiếp tục làm việc tại nhà. Tuy nhiên cuối tuần qua với thời tiết ấm nhất trong năm cho tới nay, nhiều cặp vợ chồng, tình nhân và gia đình đã đi dạo chơi tại các công viên dọc theo sông Han, dù rằng hầu hết đều tôn trọng khuyến cáo của chính phủ là cách nhau hai mét.