Thính giả Bùi Thảo hỏi:
“Thưa Bác sĩ,
Em tên là Thảo năm nay 24 tuổi, em muốn xin được bác sĩ tư vấn và giải đáp về việc thiếu canxi ở khớp gối.
Em bị đau ở đầu gối từ khi học cấp 3. Khi đi lại hay hoạt động hằng ngày khớp gối của em phát ra những tiếng kêu cục cục rất rõ, và thỉnh thoảng còn rất đau, em bị ở cả 2 đầu gối.
Gia đình em đã đưa em đi khám rất nhiều lần, chụp chiếu khớp gối và làm các xét nghiệm cần thiết nhưng các bác sĩ kết luận em bị thiếu canxi và đã kê thuốc uống bổ sung canxi, nhưng em đã dùng đúng đủ theo đơn bác sĩ kê mà vẫn không hết bệnh. Ngoài uống thuốc em cũng đã kết hợp ăn các thực phẩm bổ sung canxi.
Hiện tại thỉnh thoảng em vẫn bị đau đầu gối 2 bên, và đôi khi đầu gối chân vẫn phát ra những tiếng cục cục như kiểu không có chất nhờn ở đầu gối vậy ạ. Và những khi đầu gối em kêu cục cục mà có ai va vào em, thì em sẽ bị ngã khụy xuống và đau đơn mất 1 lúc tầm 15 phút mới có thể đứng nên được.
Xin Bác sĩ giải thích nguyên do và cách chữa trị.
Em xin chân thành cảm ơn."
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Căn bản cơ thể học: Đầu gối là một khớp nơi 3 xương (femur, tibia, fibula) được nối với nhau bằng những sợi dây chằng. Phía trước có xương bánh chè (kneecap). Lúc đầu gối co duỗi, ví dụ lúc chúng ta chạy , đạp xe đạp, đá banh xương bánh chè chạy lên xuống trong một cái rãnh của đầu dưới xương đùi (trochlear groove), mặt dưới xương được che chở bằng một lố sụn để cho trơn tru.
Trong khớp có hai sợi dây chằng chéo với nhau giữ hai đầu xương femur (đùi) và tibia (xương chày) với nhau, gọi là dây chằng chéo trước (anterior cruciate ligament, ACL) và dây chằng chéo sau (posterior cruciate ligament, PCL). Hai sợi gân này ổn định đầu gối không cho xương chày (tibia) di chuyển trước-sau.
Hai đầu xương được bao bọc bằng một lớp sụn (articular cartilage). Giữa các đầu xương tiếp giáp nhau có 2 miếng đệm làm bằng sụn để che chở các đầu xương không bị cọ xát và bị mòn gọi là meniscus, hình hai mặt trăng lưỡi liềm chụm với nhau (tiếng Hy lạp meniscus có nghĩa trăng lưỡi liềm). Trong một số bịnh khớp đầu gối như thấp khớp mãn tính, chấn thương, các vỏ sụn và đĩa sụn lưỡi liềm này có thể bị mòn, vỡ, hư hại; các mảnh vỡ, mảnh vỡ vụn sụn và xương (debris) có thể gây tổn thương thêm lúc đầu gối cử động và gây đau đớn.
1) Lúc ở VN bạn đi hớt tóc, ông thợ có thể “bẻ” cổ bạn kêu răng rắc, hay nhiều người có thói quen bẻ ngón tay kêu như pháo nổ, hay lúc ngồi lâu rồi đứng dậy, chúng ta có thể vặn mình , duỗi đầu gối nghe răng rắc và thấy khoẻ ra. Tiếng kêu trong khớp lúc cử động (“cracking a joint”, crepitus) có thể lộp bộp, lọc cọc, răng rắc (popping, crunching, cracking sounds), thường không có nghĩa là đầu gối hay khớp khác bị bịnh gì đặc biệt, nếu không bị chấn thương, không đau đáng kể hay không viêm (sưng, đỏ, đau). Người ta giải thích tiếng này gây ra do các bong bóng khí (nitrogen, oxy, CO2) được tạo ra trong hoạt dịch trong khớp và lúc duỗi khớp các khối hơi nhỏ bị ép lại, tan vỡ và gây ra các tiếng động cho cảm tưởng như có gì đã vỡ phía trong khớp.
2) Tuy nhiên tiếng kêu trong khớp cũng có thể do những gân hay xương xê dịch, nhất là những mặt gân hay xương đã bị hư hại do chấn thương hoặc thoái hoá (ví dụ người già bị viêm xương khớp).
Khớp giữa xương bánh chè và đầu dưới của xương đùi có thể gây vấn đề. Xương bánh chè được kéo về phía trên do gân của cơ đùi bốn đầu (quadriceps tendon), và kéo về phía dưới do gân bánh chè (patellar tendon), với đầu kia của gân này bám vào xương chày. Các gân này cùng với xương bánh chè cần phải ngay thẳng và đúng độ căng để xương bánh chè di chuyển bình thường trong cái rãnh (trochlear groove) của đầu xương đùi. Nếu rãnh xương quá nông, bắp cơ 4 đầu yếu, các gân giữ xương không cân bằng, bên này yếu hơn bên kia, xương bánh chè có thể bị tuột ra ngoài vị trí của nó dễ dàng (unstable kneecap). Lúc nó bật ra ngoài rãnh, có thể gây tiếng động như tiếng "bóc" nhẹ (popping sound) mà chúng ta bàn ở đây. X quang có thể vẫn bình thường nếu xương bánh chè đã về vị trí đúng của nó. Nếu bs thấy cần thấy rõ hơn các mô mềm hay mô sụn, có thể phải cần MRI (hình ảnh cọng hưởng từ trường) hay siêu âm.
3) Áp lực quá cao trên xương bánh chè có thể làm hư lớp sụn che chở nó, làm viêm , gồm sưng và đau. Hội chứng khớp xương bánh chè-xương đùi đau (patello -femoral pain syndrome/PFS) có thể gây ra lúc bịnh nhân đi/chạy ngược dốc, chạy nhiều, leo thang lầu nhiều, hoặc do chấn thương (ví dụ tai nạn xe hơi thắng gấp, đầu gối đụng vào phía trước) Người phải ngồi lâu với hai đầu gối rút vào, ngồi chồm hổm lâu cũng có thể làm khớp gối kêu. Một số người đi giày không thích hợp, hay do vòm bàn chân quá cao cũng có thể làm mất quân bình giữa xương bánh che và xương đùi.
Trị liệu: Các biện pháp thông thường gồm có: nghỉ ngơi, đắp đá, bó, nâng cao chân (rest, ice, compression, and elevation, or "RICE."); dùng thuốc giảm đau , giảm viêm nếu cần, tránh các tư thế, các hoạt động làm khớp bánh chè bị tác động quá nhiều; vật lý trị liệu để giúp tăng sức mạnh của cơ đùi bốn đầu, cơ này mạnh hơn sẽ giúp giảm bớt stres trên xương bánh chè..
Có khi cần bác sĩ chỉnh trực phẫu thuật để trục xương bánh chè ngay ngắn đúng vị trí.
Các biện pháp phòng ngừa khác: tập đúng tư thế, đúng phương pháp, dùng huấn luyện viên; tập "hâm nóng"(warm up) trước khi đi vào động tác mạnh, chạy lên dốc, đạp xe đạp, mang giày vừa, đúng cho mục đích.
4) Những bịnh viêm khớp do nhiễm trùng, do các bịnh tự nhiễm có lẽ đã được bác sĩ của người hỏi nghĩ đến và loại trừ; dù sao chúng ta không thấy nhắc đến các triệu chứng liên hệ như nóng sốt, sưng đỏ, và các triệu chứng toàn thân. Chúng không biết x quang đầu gối có bình thường hay không và bs kết luận thiếu canxi (calcium) căn cứ trên kết quả thử nghiệm hay dấu hiệu lâm sàng nào.
5) Người đặt câu hỏi là người trẻ tuổi (24 tuổi), chúng ta chỉ bàn sơ qua các nguyên nhân như viêm xương khớp mãn tính (osteoarthritis, OA) là bịnh thường gặp ở người lớn tuổi. Trên 65 tuổi, chừng một nửa là bị viêm khớp. Trong một khảo cứu, crepitus và đau đầu gối có thể là dấu hiệu báo trước của viêm xương khớp mãn tính; trong một nhóm người lúc 45-60 tuổi bị kêu trong đầu gối và đau xương bánh chè, 3/4 sẽ được định bịnh là có chứng OA.(1)
Những người bị chấn thương hay từng bị hư hại các gân đầu gối cần được bác sĩ chuyên về khoa chỉnh trực (orthopedist), bác sĩ chuyên gia về vật lý trị liệu, thể thao chăm sóc.
Các chấn thương đầu gối (đổi hướng đột ngột, dừng đột ngột, té không đúng thế lúc thể thao basketball, football) có thể làm sợi dây chằng chéo trước (ACL) giãn (stretched, grade 1 sprain); chùng (loose), làm khớp mất ổn định (unstable joint), đầu gối có thể đẩy ra trước sau;
ACL rách ( partial tear, grade 2 sprain); ACL đứt (complete tear, grade 3).
Mỗi năm có chừng 100-200 ngàn trường hợp này ở Mỹ.
6) Những triệu chứng thính giả nêu ra không phải là điển hình của bịnh thiếu canxi.
Theo như tôi biết, những triệu chứng thiếu canxi nặng như sau:
- Lẫn hoặc mất trí nhớ.
- Co thắt cơ bắp.
- Tê và ngứa ran như kiến bò ở tay, chân và mặt.
- Trầm cảm.
- Ảo giác.
- Chuột rút cơ bắp.
- Móng tay yếu và giòn.
- Dễ gãy xương.
Nhưng uống có nhiều canxi cũng có thể có hại. Các triệu chứng canxi máu quá cao:
- Đau bụng
- Đau xương
- Hôn mê
- Lẫn
- Táo bón
- Trầm cảm
- Tiêu chảy
- Đau đầu
- Nhịp tim không đều
- Ăn mất ngon
- Co giật cơ bắp
- Buồn nôn ói mửa
- Khát nước
Nếu lo canxi máu thấp, có thể đo mức canxi trong máu.
Người ta khuyên nên dùng vitamin D chung với canxi bổ sung, nếu không canxi bị thải ra ngoài, , qua đường nước tiểu, gây sạn thận.
Nhu cầu vitamin D:
Dưới 50 tuổi: 400-800 đơn vị quốc tế/ngày
Trên 50 tuổi: 800-1000 đv.qt/ngày
Theo Viện Y khoa Hoa Kỳ, mức tối đa an toàn cho vitamin D mỗi ngày là 4000 đv cho đa số người lớn.
Phần đông người VN có mức vitamin D trong máu thấp, mặc dù chúng ta sống ở vùng có nắng nhiều (nắng giúp cơ thể tạo vitamin D).
Tuy nhiên tốt hơn hết vẫn là vitamin D và canxi trong thực phẩm như:sữa, phô-mai, củ cải xanh (turnip greens), bắp cải xoăn (kale), broccoli, mè, tàu hủ, sữa đậu nành có thêm calcium.
Tất cả các nhận xét đều có tính cách thông tin.
Nói tóm lại, phần đông tiếng kêu trong đầu gối không phải là dấu hiệu đáng lo ngại; nếu bịnh nhân có triệu chứng rõ rệt và kéo dài ở đầu gối, và cả hai bên, nên chú ý vào khớp bánh chè-xương đùi và cần đến bác sĩ chuyên về xương khớp (orthopedist) khám và điều trị nếu cần.
Chúc bịnh nhân may mắn.
1) Library of Congress: What causes the noise when you crack a joint?
https://www.loc.gov/rr/scitech/mysteries/joint.html
2)Crepitus is a first indication of patellofemoral osteoarthritis (and not of tibiofemoral osteoarthritis)
https://www.oarsijournal.com/article/S1063-4584(14)00048-X/fulltext
3)Patellar Dislocation and Instability in Children (Unstable Kneecap)
https://orthoinfo.aaos.org/en/diseases- ... e-kneecap/
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 28 tháng 8 năm 2019
Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com>.