Tổng thống Mỹ Donald Trump nói rằng có một cuộc khủng hoảng an ninh tại biên giới Mỹ-Mexico mà chỉ có thể giải quyết được bằng cách chi 5,7 tỷ đô la để xây bức tường biên giới.
Phe Dân chủ đã thẳng thừng từ chối cấp tiền xây bức tường. Tân Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi gọi bức tường theo đề xuất của ông Trump là ‘phi đạo đức’.
Ông Trump dự kiến có bài phát biểu trước quốc dân tối Thứ Ba ngày 8/1 để thuyết phục về bức tường mà ông nói rằng sẽ giải quyết nhiều vấn đề ở biên giới bởi vì nó sẽ khiến những người muốn đến Mỹ nản lòng.
Tuy nhiên cuộc tranh cãi đang diễn ra quyết liệt ở Washington đã bỏ qua thực tế ở biên giới – nơi những vấn đề không thể dễ dàng giải quyết bằng một bức tường.
Thành phần di dân thay đổi
Một trong những thách thức lớn nhất không chỉ là ngăn di dân vượt qua biên giới mà là nghĩ cách xem nên làm gì với những người đã vào nước Mỹ bất hợp pháp.
Các nhân viên biên phòng đang bắt giữ số lượng di dân ít hơn nhiều so với trước đây – một dấu hiệu cho thấy số người vượt biên bất hợp pháp đã sụt giảm mạnh kể từ năm 2000. Tuy nhiên, trong khi đa số những người vượt biên trái phép trước đây là nam giới Mexico kiếm việc làm, giờ đây gần phân nửa là các gia đình và trẻ em không có người lớn đi kèm đến từ các quốc gia Trung Mỹ.
Những người này không thể được trả về ngay lập tức như đối với di dân Mexico. Chính quyền phải tổ chức các chuyến bay trở về quê nhà của họ và giúp họ có giấy tờ - vốn là một việc mất nhiều thời gian, bên cạnh việc nhiều người nộp đơn xin tị nạn ở Mỹ.
Các quan chức Hải quan và Bảo vệ Biên giới Mỹ (CBP) lâu nay vẫn nói rằng cơ sở của họ không có đủ trang bị để đối phó với số lượng ngày càng đông các gia đình và trẻ em di dân. Vì lẽ đó, những người vượt biên bị kẹt lại trong những trại giam giữ ngắn hạn trong nhiều ngày và ngày càng có nhiều những trẻ em di dân bị bệnh, trong đó có hai em nhỏ đã chết trong tình trạng bị giam giữ.
Họ đã chuyển 451 ca, trong đó hơn một nửa là trẻ em, đến các cơ sở y tế từ ngày 22/12 đến ngày 30/12.
Chính quyền Trump hôm 6/1 đã yêu cầu được cấp ngân quỹ thêm 800 triệu đô la để hỗ trợ y tế, vận chuyển, nhu yếu phẩm và cơ sở giam giữ tạm thời để giải quyết hồ sơ và giam giữ ngắn hạn ‘những người dễ bị tổn thương này’.
Xin tị nạn
Ngày càng nhiều gia đình và trẻ em đi một mình đã nộp mình cho giới chức để xin tị nạn – thay vì tìm cách trốn để khỏi bị bắt giữ như vài năm trước đây.
Số lượng người xin tị nạn đã vọt lên gần 70% trong năm tài chính 2017 đến 2018. Có gần 93.000 người nêu lý do là họ có nỗi sợ đáng tin về việc bị ngược đãi bởi vì chủng tộc, tôn giáo, quốc tịch, quan điểm chính trị hoặc giai tầng xã hội – bước đầu tiên để làm thủ tục xin tị nạn. Con số đó đã tăng lên từ gần 56.000 di dân xin tị nạn vào năm trước đó.
Tuy nhiên chỉ có 10% trong số các hồ sơ xin tị nạn được chấp thuận.
Điều đó có nghĩa là có rất nhiều người đang chờ đợi. Các quan chức ở biên giới đang ‘đo chiều dài xếp hàng’, một biện pháp giới hạn số người có thể nộp hồ sơ xin tị nạn trong ngày. Chẳng hạn như ở nam California, ở San Ysidro, cửa khẩu tấp nập nhất nước Mỹ, có 100 hồ sơ xin tị nạn được xử lý mỗi ngày. Một đoàn xe di dân trên 5.000 người bị bỏ lại ở Tijuana ở phía bên kia biên giới.
Các tòa án di trú vẫn còn số lượng hồ sơ lên đến 1,1 triệu, tức là tăng gấp đôi kể từ trước khi ông Trump nhận nhiêm sở, Đại học Syracuse cho biết. Ông Trump đã tăng đáng kể con số thẩm phán về di trú, nhưng A. Ashley Tabaddor, chủ tịch Hiệp hội Thẩm phán Di trú Quốc gia, nói rằng có nhiều thẩm phán di trú dẫn đến có không đủ đội ngũ nhân viên hỗ trợ.
Chỗ giam giữ di dân cũng có không đủ. Chỉ có khoảng 3.000 giường gia đình ở các trại giam giữ. Giới chức từng giúp tìm chỗ trú cho các gia đình nhưng giờ đây lại thả họ ra đường mà không có chỗ nào để đi và các tổ chức phi lợi nhuận cung cấp chỗ ở cho các gia đình di dân đã chạy hết công suất.
Thêm vào đó, số lượng trẻ em di dân không có người lớn đi kèm đã tăng vọt dưới thời ông Trump và các em bị giam giữ lâu hơn bởi vì nhà chức trách đã siết chặt các giới hạn để những người bảo trợ có thể nhận chăm sóc các em.
Ở quá hạn thị thực
Bức tường biên giới không giải quyết được vấn đề ở quá hạn. Khoảng 40% số người ở Mỹ bất hợp pháp là do đã hết hạn thị thực.
Chính quyền Mỹ cho biết có gần 740.000 trường hợp ở quá hạn trong khoảng thời gian 12 tháng.
Bức tường thì sao?
Các lãnh đạo biên phòng đã gặp rất nhiều khó khăn để chứng minh với bất kỳ mức độ chính xác nào là các hàng rào biên giới đã hoạt động hiệu quả như thế nào.
Một bức tường ở đoạn Yuma được xây vào giữa những năm 2000 đã chứng kiến sự sụt giảm khoảng 90% số những vụ bắt giữ ở biên giới và các vụ bắt giữ cũng giảm sau khi bức tường ở San Diego được hoàn thành vào những năm 1990.
Hàng rào và bức tường hiện có độ bao phủ khoảng một phần ba đường biên giới dài 1.954 dặm giữa Mỹ và Mexico. Đa phần được xây dưới thời Tổng thống George W. Bush. Ông Trump muốn kéo dài thêm và gia cố chúng. Tuy nhiên việc thuê nhà thầu, thiết kế và xây dựng hệ thống bức tường mới với công nghệ cập nhật có thể phải mất nhiều năm. Số tiền 5 tỷ đô la mà ông Trump yêu cầu chỉ đủ để xây đoạn tường dài khoảng 234 dặm.
Hồi năm 2017, Văn phòng Giải trình Chính phủ cho biết nước Mỹ không có cách làm tốt để đo lường hàng rào biên giới hoạt động hiệu quả như thế nào trong việc làm chùn bước những di dân lậu. Theo báo cáo của cơ quan này thì trong giai đoạn từ 2007 cho đến 2015 chính quyền Mỹ đã bỏ ra 2,3 tỷ đô la để mở rộng hàng rào lên 654 dặm và số tiền nhiều hơn nữa để tu sửa chúng.