Hôm trước đang rửa bát trong bếp tôi giật mình nghe BBC World Service đưa tin Iraq nay đã có đại học lọt vào danh sách 1000 trường hàng đầu thế giới theo một đánh giá của Anh. Một đất nước trong mười mấy năm vừa rồi trải qua hết chiến tranh lại tới khủng bố và xung đột sắc tộc mà vẫn cố gắng để có điểm sáng trong giáo dục thì thật đáng khâm phục.
Đại học Baghdad mới chỉ đứng cùng một loạt các đại học khác như Asia University của Đài Loan, Học Viện Công nghệ Bandung của Indonesia ở thang bậc đồng loạt từ 800-1000 của bảng xếp hạng đại học thế giới Times Higher Education. Tuyệt nhiên không có đại học nào của Việt Nam nằm trong danh sách xếp hạng dựa theo các đánh giá về việc giảng dạy, nghiên cứu, truyền đạt kiến thức, tầm nhìn quốc tế và các tiêu chí khác.
Đương nhiên hệ thống giáo dục ở Iraq vẫn còn trong cơn khủng hoảng vì Liên Hiệp Quốc ước tính 84% các đại học của nước này đã bị “đốt, cướp phá hay phá huỷ” trong cuộc chiến Iraq do Hoa Kỳ và đồng minh gây ra hồi năm 2003, theo The Guardian. Tờ này cũng nói ít nhất 10 trường đại học đã bị phá huỷ khi nhóm tự xưng Nhà nước Hồi giáo tràn qua vùng tây bắc Iraq hồi năm 2014 kéo theo tình trạng hai phần ba trẻ em ở khu vực này thất học trong hai năm sau đó. Những điều này càng cho thấy ý nghĩa của chuyện Đại học Baghdad với gần 67.000 sinh viên lọt vào top 1.000, một điều Việt Nam không làm được sau 32 năm Đổi Mới mà lâu nay còn có tên ‘đổi mãi mà không mới’.
Trong khi đó nước cộng sản láng giềng Trung Quốc đã lần đầu tiên trở thành quốc gia có nhiều đại học tốt nhất ở châu Á theo Times Higher Education. Đại học Thanh Hoa đã thế chỗ Đại học Quốc gia Singapore ở vị trí 22 trong bảng xếp hạng. Cả thảy Trung Quốc có tới 72 trường trong bảng xếp hạng mới nhất, tăng thêm chín trường so với năm ngoái. Họ cũng có sáu trường nằm trong top 100 trong đó ngoài Đại học Thanh Hoa còn có Đại học Bắc Kinh, Đại học Hong Kong, Đại học Khoa học và Công nghệ Hong Kong và Đại học Trung Hoa Hong Kong. Đại học Triết Giang cũng chỉ vừa nằm ngoài 100 trường tốt nhất khi đứng thứ 101, cao hơn 76 bậc so với năm ngoái.
Cả thảy 86 nước có tên trong danh sách xếp hạng 1.258 trường đại học hàng đầu trên thế giới và 25 nước có đại học có tên trong nhóm 200 trường hàng đầu.
Trong số các nước ASEAN mà Việt Nam là thành viên, Thái Lan có 14 trường lọt vào bảng xếp hạng, Malaysia có 11 trường, Indonesia có năm trường và Singapore có hai trường.
Các trường đứng từ thứ 1-5 trong bảng xếp hạng là Đại học Oxford (Anh), Đại học Cambridge (Anh), Đại học Standord (Hoa Kỳ), Viện Công nghệ Massachusetts (Hoa Kỳ) và Viện Công nghệ California (Hoa Kỳ).
Trở lại với Trung Quốc, dù người ta dự đoán có thể chỉ trong vòng 10 năm nữa, số tác giả được trích dẫn của nước này sẽ ngang ngửa với Hoa Kỳ, không phải không có than phiền từ gần nửa triệu sinh viên quốc tế (con số của chính quyền Trung Quốc đưa ra) đang theo học ở nước này.
Vẫn Times Higher Education hồi đầu tháng Chín dẫn nghiên cứu của một phó giáo sư Trung Quốc mà theo đó sinh viên quốc tế ở Trung Quốc cho rằng các giảng viên thường áp đảo quá trình dạy và học và giảng viên Trung Quốc cũng không khuyến khích học viên đặt câu hỏi. Điều này cũng dẫn tới tình trạng sinh viên Trung Quốc ra nước ngoài khá dè dặt. Một giảng viên từng dạy nhiều sinh viên Trung Quốc ở Anh nói với tôi dạy họ rất mệt vì họ nhường hết phần nói cho giảng viên thay vì tham gia thảo luận hay ít nhất là đặt câu hỏi. Nhiều sinh viên cũng luôn đeo trên cổ nỗi sợ tới mức không dám chọn những đề tài gây tranh cãi ở Trung Quốc để viết bài hay làm luận án dù họ đã sang tận Anh. Điều này thì họ khá giống với một số sinh viên Việt Nam.