Sự trỗi dậy của nhóm Nhà nước Hồi Giáo có vẻ đột ngột. Nhóm hiếu chiến này làm Mỹ ngạc nhiên trong mùa hè này khi họ chiếm các khu vực rộng lớn ở miền bắc Iraq và nới rộng hoạt động ở nước Syria láng giềng. Nhưng nhiều nhà phân tích cho rằng tổ chức hậu thân của al-Qaida ở Iraq này đã xây dựng lực lượng của họ trong nhiều năm qua. Mời quí vị theo dõi thêm chi tiết qua bài tường thuật của thông tín viên VOA Jela de Franceschi.
Ngay cả trước khi các lực lượng của Mỹ rời Iraq năm 2011, ISIS đã trở thành một lực lượng quân sự chuyên nghiệp, khuấy động những vụ gây rối của người Hồi giáo Sunni, thực hiện những chiến dịch đánh bom tàn ác – và những vụ giết người một cách man rợ. Nhóm này rêu rao là họ có 50.000 chiến binh ở Syria và 30.000 ở Iraq, trong lúc đã tuyển mộ thêm 6.000 chiến binh chỉ riêng trong tháng vừa qua.
Nhà nước Hồi giáo là nhóm tàn ác đến độ ngay cả quân khủng bố al-Qaida cũng phải e ngại, nhưng họ đang khai thác thành công cuộc nội chiến ở Syria, và sự cai trị có tính cách thiên vị giáo phái ở Iraq, để tích lũy vũ khí, của cải và sự ảnh hưởng ở một tốc độ lớn, theo ông David Kilcullen, kiến trúc sư của chiến lược tăng mạnh quân số của Mỹ ở Iraq năm 2006. Ông Kilcullen hiện quản lý công ty an ninh và tình báo CAERUS ở Washington . Ông nói qua Skype rằng ISIS đã làm al-Qaida bị lu mờ.
Họ có nhiều khả năng quân sự hơn, họ giàu hơn, họ kiểm soát lãnh thổ, họ kiểm soát cơ sở hạ tầng trọng yếu và họ thực sự là một mối nguy lớn hơn những gì chúng ta thấy ở al-Qaida. Họ đã kiếm được hàng triệu đô la theo đúng nghĩa đen bằng những vụ bắt cóc và đòi tiền chuộc. Họ bây giờ là nhóm khủng bố giàu nhất thế giới, có các nguồn lực trị giá 500 tỷ đô la.
Ở cả Syria và Iraq, ISIS đang tạo ra các guồng máy cai trị phôi thai theo đường lối của Hezbollah – là nhóm hoạt động như một thực thể nhà nước ở Li Băng.
Ông Jorge Benitez, một nhà nghiên cứu cao cấp của Hội Đồng Atlantic có nhiều ảnh hưởng ở Washington, cho biết như sau.
"Chúng tôi thậm chí còn thấy họ thực hiện nhiều chức năng của nhà nước tại các thị trấn và thành phố mà họ đang chiếm, ở cả Iraq và Syria. Họ thực sự đang làm những việc mà chúng ta thường gọi là tranh thủ nhân tâm."
Ông Kilcullen cũng có một nhận xét tương tự.
"Họ thu thuế, họ có các hiệu bánh và họ cho phép người dân đến trường. Họ có một hệ thống tòa án và họ cũng có bệnh viện và các dịch vụ công cộng."
Nhiều chuyên gia cho rằng sự thành công về quân sự của ISIS là đã lôi kéo được các nhóm khác gia nhập họ. Nhưng những chuyên gia khác lại nói rằng ISIS chưa thực sự được thử nghiệm trên chiến trường. Ông Brian Jenkins, một chuyên gia hàng đầu về khủng bố, nói khu vực có phần lớn người Sunni của Iraq là một con mồi dễ dàng.
"Không hẳn là ISIS là một lực lượng ghê gớm như thế và đánh bại được quân đội Iraq chưa thực sự nói lên điều gì; chỉ đơn giản là vì quân đội Iraq rút lui và để trống cho ISIS tràn vào."
Ông Benitez của Hội đồng Đại tây dương cho biết.
"Tin mừng là họ bị đánh bại và mất quyền kiểm soát Đập Mosul. Đó là thất bại lớn đầu tiên của họ. Đó là một dấu hiệu tốt. Bây giờ, nếu công chúng ở các nước càng ngày càng thấy được rằng nhóm này đang thất thế về mặt quân sự thì có rất nhiều người ủng hộ họ sẽ bắt đầu tiêu tan hy vọng."
Ông Jenkins, một cố vấn cao cấp của viện nghiên cứu chính sách toàn cầu RAND Corporation, cảnh báo rằng tình thế đã thay đổi vĩnh viễn ở Trung Đông. Ông nói Iraq và Syria đã không còn tồn tại.
"Syria hiện giờ là một bức khảm của lãnh thổ do chính phủ điều khiển; lãnh thổ điều hành bởi nhóm này, nhóm nọ. Điều đó sẽ tiếp tục trong một mô hình vạn hoa. Iraq đã thực sự bị chia cắt thành các khu vực người Sunni, các khu vực người Shia, các khu vực người Kurd."
Nhiều chuyên gia thừa nhận sự trỗi dậy của ISIS là diễn tiến quan trọng nhất của phong trào thánh chiến Hồi giáo kể từ biến cố ngày 11 tháng 9 năm 2001. Các nhà quan sát lưu ý rằng ISIS đã thâu tóm quyền lãnh đạo của các mạng lưới khủng bố Hồi Giáo toàn cầu chống lại phương Tây. Các phong trào chính của phe hiếu chiến – từ Abu Sayyaf và Jammat Islamiyya ở Đông Á cho đến Boko Haram ở châu Phi – đã chuyển sự trung thành của họ từ al-Qaida sang tổ chức khủng bố tàn ác này.