Ngư dân Việt Nam phải đánh bắt bất hợp pháp ở các vùng biển nước ngoài vì không còn nguồn hải sản trong vùng biển nội địa, và đối diện với nguy cơ bị bắt giữ cũng như những lạm dụng về lao động và nhân quyền.
Quỹ Công lý vì Môi trường (EJF) cho biết như vậy trong một báo cáo mới, với bằng chứng từ các cuộc điều tra gần đây của tổ chức này cùng các tổ chức phi chính phủ khác và ghi nhận của truyền thông về những sự lạm dụng trong ngành công nghiệp đánh bắt trên biển trị giá nhiều tỷ đô la.
Nhiều trường hợp lạm dụng trên các thuyền đánh bắt mang cờ của 13 quốc gia phát triển và đang phát triển, từ Liên minh châu Âu và Mỹ tới châu Á và Mỹ Latin được ghi nhận, theo báo cáo của EJP có tên “Máu và nước: Lạm dụng nhân quyền trong ngành công nghiệp hải sản toàn cầu,” công bố hôm 5/6.
Các điều tra được nêu ra trong báo cáo này cho thấy những sự lạm dụng nghiêm trọng, trong đó có các trường hợp trên các tàu đánh cá bằng lưới của Việt Nam xâm phạm khu vực ven biển của Thái Lan do “sự sụp đổ trong hệ thống đánh bắt hải sản của nước họ.”
“Tình trạng của các tàu đánh bắt cá của Việt Nam, theo chúng tôi thấy là tuyệt vọng vì nó đang đi xuống theo đường xoáy chôn ốc, phần lớn do sự tham nhũng và quản lý vô cùng yếu kém nguồn hải sản của (chính phủ) Việt Nam,” Steven Trent, Giám đốc điều hành của EJF, tổ chức phi chính phủ có trụ sở ở Anh, chuyên xúc tiến các giải pháp phi bạo lực cho những lạm dụng nhân quyền và các vấn đề môi trường liên quan, nói với VOA.
Một thuyền trưởng của một tàu đánh cá Việt Nam được EJF phỏng vấn trong báo cáo này, nhưng không nêu tên, cho biết: “Không đáng để đánh bắt ở (vùng biển) Việt Nam. Chủ tàu ép tôi phải ra khỏi vùng biển Việt Nam bởi vì nếu không làm thế chúng tôi sẽ không mang đủ tiền về.”
“Những ngư dân Việt Nam mà chúng tôi phỏng vấn luôn nói rằng do không còn gì trong vùng biển (Việt Nam) nên họ phải đi xa ra khỏi lãnh hải – khoảng 80 - 90 hải lý – mà nhiều tàu do nhỏ nên có thể không đánh bắt được gì,” ông Trent nói.
EJF phỏng vấn 24 ngư dân từ các tàu cá Việt Nam bị bắt giữ ở Thái Lan trong vòng 6 tháng và phát hiện ra rằng họ đã làm việc khi sử dụng các thiết bị đánh bắt cá đã hỏng hóc, thậm chí đã bị cấm, bao gồm lưới và các thiết bị đánh cá bằng điện.
Các thuyền viên này cho biết phải làm việc nhiều giờ trên tàu, bị hạn chế tiếp cận với thực phẩm và nước uống, và chỉ được trả tiền nếu đánh bắt được nhiều hải sản. Nhiều người trong số họ nói với EJF rằng các khoản nợ của họ với chủ tàu tích lũy dần lên, và theo báo cáo, “đó là một chỉ dấu chung cho thấy sự lệ thuộc vì nợ nần và lao động cưỡng bức.”
Đánh bắt phi pháp
“Chính phủ Việt Nam đã không thể quản lý được nguồn tài nguyên trong vùng biển quốc gia của chính họ hầu như là trên mọi phương diện,” theo ông Trent, trong khi đội tàu đánh cá của Việt Nam “phát triển một cách nhanh chóng trong vòng 20-30 năm qua” mà “không có hệ thống quản lý từ trung ương đối với việc đăng ký tàu.”
Việt Nam hiện là một trong những nước có số lượng tàu đánh bắt ngoài khơi lớn nhất thế giới, với khoảng 180.000 tàu, theo ông Trent. Báo cáo của EJF cho biết, Việt Nam đứng sau Trung Quốc, Indonesia, Ấn Độ, và Nhật về số lượng tàu đánh bắt cá ngoài khơi trên biển.
Đây là lý do vì sao ngư dân Việt Nam phải đi vào các vùng biển của nước khác để đánh bắt một cách bất hợp pháp. Điều này khiến cho các tàu có nguồn gốc từ Việt Nam thường xuyên bị những nước ở khu vực Thái Bình Dương bắt giữ, đặc biệt trong những năm gần đây. Khoảng 1.100 ngư dân Việt Nam bị các nhà chức trách Indonesia bắt giữ trong năm 2016, tăng so với con số 700 trong năm 2015, theo báo cáo của EJF.
Các tàu đánh cá của Việt Nam cũng bị các nước khác như Australia, Malaysia và Thái Lan bắt giữ khi đánh bắt trong vùng biển của họ trong những năm gần đây. Theo báo cáo của EJF, các tàu đánh bắt phi pháp của Việt Nam bị bắt giữ ở vùng biển cách xa Việt Nam đến 7.000 km của khu vực các đảo Caledonia.
Tháng 9/2017, Liên minh châu Ấu đã rút “thẻ vàng” cảnh cáo Việt Nam vì không có tiến bộ trong việc chống đánh bắt cá bất hợp pháp. Nếu Việt Nam nhận “thẻ đỏ”, điều này có thể dẫn tới lệnh cấm nhập khẩu vào châu Âu đối với các sản phẩm thủy sản của quốc gia Đông Nam Á.
Ông Trent còn cảnh báo rằng, với việc các tàu cá Việt Nam bị phát hiện lạm dụng quyền lao động, Việt Nam có thể mất đi sự tiếp cận vào các thị trường như EU.
“Các khu vực như Liên minh châu Âu, với 500 triệu người tiêu dùng, không muốn tiếp nhận các sản phẩm hải sản có thể là bất hợp pháp hoặc có ‘dính vết nhơ’ của lạm dụng nhân quyền và lao động,” ông Trent nói.
Tháng 10 năm ngoái, Việt Nam đưa ra mục tiêu trở thành một “quốc gia mạnh về biển, giàu từ biển” trong hơn một thập kỷ nữa. Mục tiêu này được đưa ra trong Nghị quyết về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030 được Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng ký ban hành hôm 22/10/2018.
Dự kiến, kinh tế của 28 tình, thành phố ven biển sẽ ước đạt 65-70% tổng GDP vào năm 2030, theo truyền thông trong nước.
Giám đốc của EJF cho rằng “mục tiêu này có thể đạt được trong ngắn hạn” nhưng nếu Việt Nam tiếp tục theo cách thức trong đó họ “không thể kiểm soát và áp đặt các luật lệ phù hợp” thì về lâu dài họ sẽ không duy trì được mục tiêu trên.
Giám đốc điều hành của EJF kêu gọi chính phủ Việt Nam “cần coi vấn đề này một cách nghiêm túc” và phải hành động vì quyền lợi của chính họ.