Thính giả Phú Thái hỏi:
“Thưa Bác sĩ,
Cháu năm nay là 37 tuổi. Cháu bị đau rát lưỡi 4 tháng nay, khó chịu khi nói và ăn. Đi khám viện tai mũi họng, răng hàm mặt đều không có kết quả chính xác. Bác sĩ cho cháu hỏi cháu bị làm sao ạ.
Cảm ơn Bác sĩ."
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Tôi xin bàn về trường hợp triệu chứng đau ở lưỡi mà không tìm được nguyên nhân.
Có nhiều bịnh có thể gây đau lưỡi, những nguyên nhân dễ phát hiện nhất như loét lưỡi, bịnh nấm ở lưỡi, ung thư ở lưỡi có lẽ đã được bác sĩ chuyên khoa nghĩ tới và chữa trị tuy không có kết quả. Tất nhiên, tôi không thể định bịnh hay tư vấn cho một bịnh nhân cá biệt được, và cũng như mọi khi, lúc quý vị thính giả đưa ra một trường hợp như bịnh này, chúng ta chỉ có thể xem đây như là một cơ hội để chúng ta học hỏi thêm về một số tin tức trong y văn hiện nay, có thể có mà cũng có thể không liên hệ trực tiếp đến trường hợp chúng ta đang bàn.
Sau đây tôi xin bàn về Hội chứng Rát Miệng (Burning Mouth Syndrome, BMS), hay còn gọi là Bịnh “đau lưỡi” (glossodynia, glossa=lưỡi, odyna=đau).
Đại đa số bịnh nhân là đàn bà ( tỷ lệ 7/1 cho đến 31/1), đa số ở người phụ nữ đã tắt kinh, và có những triệu chứng khác của thời sau khi nghỉ kinh (postmenopausal). Phụ nữ gốc Á châu cũng như người Da Đỏ dễ mắc chứng này hơn.
Triệu chứng:
1) Vị trí: đau ở 2 bên lưỡi; ít gặp hơn: ở vòm miệng, môi hoặc nướu răng hàm dưới
2) Đau mạn tính (chronic pain), hiếm khi tự nhiên khỏi.
3) Đau theo lối rát, như bị phỏng (burning pain), hay tê tê, thấy rần như kiến bò (tingling). Nhiều khi chỉ mơ hồ là khó chịu, ê đau, không đau rõ rệt.
4) Triệu chứng đi kèm: cảm thấy khô miệng; khẩu vị, vị giác có thể thay đổi (dysgeusia; vd đắng lưỡi, vị kim loại; nhạy cảm quá đáng với những vị khác nhau); đau lưng mạn tính; ruột quá nhạy cảm dễ đau bụng đi cầu xong lại khỏi (irritable bowel syndrome, IBS); bụng sình hơi; cảm giác nuốt nghẹn (globus pharyngeus); đau bụng lúc có kinh (dysmenorrhea); cảm giác lo lắng (anxiety); ăn không ngon; trầm cảm (depression); rối loạn cá tánh (personality disorders).
5) Thời điểm:
3 loại đau:
- loại 1: sáng dậy không đau, đau xuất hiện, xong từ từ tăng dần, đau nhất buổi tối lúc giờ đi ngủ nên rất khó ngủ, làm mệt mỏi, lo lắng (nguyên nhân thường gặp là bịnh tiểu đường)
- loại 2: đau lúc mới thức dậy và đau suốt ngày (thường gặp nhất) (thường do chứng lo âu)
- loại 3: không theo thứ tự nhất định; khi đau khi không, nên để ý tới dị ứng thức ăn.
6) Những tình huống làm bịnh nặng hơn hoặc giảm bớt:
a) Thần kinh căng thẳng, mệt, nói nhiều, thức ăn cay, nhiều gia vị.
b) Ít đau hơn lúc: ăn uống. Nên để ý, trong bịnh đau miệng do lở miệng, đau răng, đau hàm, người bịnh càng đau hơn lúc ăn uống; nếu đau rát miệng mà ăn uống lại bớt đau, thì đây là một dấu chỉ đặc biệt của “hội chứng rát miệng”.
Có thể bớt đau nhờ uống thuốc hoặc thoa thuốc tê vào chỗ đau.
7) Cường độ đau: cở trên trung bình (5-8/10), tương tự như đau răng.
8) Có thể làm mất ngủ, nhưng có thể không ảnh hưởng giấc ngủ.
9) Như trường hợp vị thính giả hỏi, đa số bịnh nhân từng được nhiều bác sĩ khám và chữa nhưng không có kết quả rõ rệt.
Nguyên nhân:
Theo định nghĩa của BMS, chúng ta chưa hiểu rõ nguyên nhân chứng này, và chỉ định bịnh BMS sau khi loại bỏ những nguyên nhân có cơ sở thể chất cụ thể hơn (như loét do ung thư, đau răng, đau khớp thái dương-hàm dưới (temporomandibular joint, TMJ), viêm dây thần kinh do thiếu vitamin B, folic acid, Fe, zinc; do siêu vi [herpes virus]); suy cơ năng tuyến giáp (hypothyroidism); bịnh tiểu đường (diabetes type 2); dị ứng với thuốc, thức ăn, kim loại trong răng; thuốc hạ áp huyết loại ACE inhibitor; bịnh do răng giả (denture) gây khó chịu .
Những giả thuyết giải thích BMS:
-Những khảo cứu gần đây cho rằng BMS do rối loạn cơ năng các dây thần kinh sọ V, VII, IX phụ trách về vị giác ( cranial nerves V, VII, IX)(neuropathic pain)
-Người mãn kinh thiếu hormone estrogen và progesterone
-Hiện tượng tự miễn nhiễm (autoimmune), do cơ thể sinh ra những kháng thể chống lại chính mình ( những kháng thể chống nhân (ANA) hay yếu tố phong thấp (rheumatoid factor/RF) có thể hiện diện trong máu trên 50% bịnh nhân; bịnh khô miệng do nước miếng bất bình thường)
-Bịnh trầm cảm, bịnh lo lắng có thể kèm theo. Bịnh BMS có thể là một biểu hiện của bịnh thần kinh tâm thể (psychosomatic manifestation, bịnh tâm lý biểu hiện bằng triệu chứng vật thể), chứng sợ ung thư, sợ bịnh phong tình, chứng "bịnh tưởng" (hypochondriasis).
-Một số bịnh nhân có thể có thói quen lấy lưỡi chạm vào răng, hay đẩy lên vòm miệng làm gây ra những chấn thương li ti cho lưỡi.
- Bịnh Parkinson có thể làm dây thần kinh nhạy với sự đau đớn hơn.
-Liên hệ tới một giai đoạn khó khăn, bị stress trong đời, thường là 3-12 năm sau khi tắt kinh.
Chữa trị:
1) Loại bỏ các khả năng bịnh đã kể ở trên gây ra triệu chứng khô, rát, đau lưỡi miệng.
2) Nếu không có bịnh đi đôi: bác sĩ cần giải thích cho bịnh nhân yên tâm; giảm lo lắng bịnh nhân, nhất là lo ung thư (cancerophobia), lo bịnh tính dục (sexually transmitted diseases);
3) Nếu cần thuốc an thần (benzodiazepine, vd clonazepam [Klonopin], chlordiazepoxide [Librium]), thuốc chống trầm cảm ba vòng ( tricyclic antidepressant), thuốc chữa trị co giật (anticonvulsivant, vd gabapentin [Neurontin], pregabalin (Lyrica) dùng với mục đích giảm cơn đau do dây thần kinh quá nhạy cảm gây ra.)
4) Capsaicin. Hợp chất tạo cảm giác cay/ nóng trong ớt là một tác nhân làm giảm mẫn cảm (desensitizing agent). Nó làm làm giảm cơ năng các đầu dây thần kinh phụ trách đau (‘defunctionalization’ of nociceptor fibres), giảm nhiều loại đau có thể bằng cách vô hiệu hóa chất P ("substance P" gởi tín hiệu cho não bộ biết rằng vùng nào đó đang nóng, mà chúng ta có thể mô tả là rát, cay). Capsaicin được dùng ở dạng kem thoa (cream) và viên ngậm (lozenges). Có thể thử trộn 5-6 giọt nước sauce ớt (chẳng hạn như Tabasco) với một muỗng cà phê nước và súc trong miệng. Cảm giác cay, rát có thể tăng lên lúc đầu nhưng thường giảm sau vài phút; nhưng cuối cùng cảm giác rát lưỡi, miệng sẽ giảm bớt.
Tránh thuốc súc miệng có chứa alcohol, kem đánh răng có chứa sodium lauryl sulfate
tránh uống rượu, nước pH thấp (acid) như cà phê, nước cam, chanh.
Uống những ngụm nước thường xuyên cho miệng khỏi khô, mút nước đá, nhai kẹo cao su không có đường.
Các chất khoáng, vitamin: Vitamin B, Zinc, Folate, sắt (iron).
5) Có thể cần tâm lý trị liệu (psychotherapy), hành vi trị liệu pháp (biobehavioral techniques).
6) Nên đi khám nha sĩ. Nếu một nguyên nhân vật thể giải thích được chứng đau miệng (ví dụ đi khám răng và thấy răng gần đó hay khớp TMJ gần đó có thể giải thích được cơn đau ở lưỡi) thì những chứng trầm cảm lo lắng có thể được giải toả sau khi giải quyết được bịnh đau miệng/lưỡi.
Trong 2/3 trường hợp, bịnh BMS tự nhiên từ từ thuyên giảm, các cơn đau thưa thớt đi và bịnh nhân cuối cùng hết đau. Có thể kéo dài hằng tháng, hằng năm, nhiều năm.
Chúc bịnh nhân may mắn.
Reference: 1) Grushka M., Burning Mouth Syndrome. Am Fam Physician. 2002 Feb 15;65(4):615-621.
http://www.aafp.org/afp/2002/0215/p615.html
2) Wikipedia.org
Burning Mouth Syndrome
3) Danny Cheung and Nigel Trudgill
Managing a patient with burning mouth syndrome
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5369598/
4) Harvard Women's Health Watch, Burning mouth syndrome
https://www.health.harvard.edu/newslett ... h_syndrome
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 8 tháng 4 năm 2019
Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com>.