Khai mạc phiên tòa hôm nay, các thẩm phán đã xướng danh 3 bị cáo thủ lãnh Khmer Đỏ bị truy tố và các tội trạng mà các bị can này bị khép vào.Danh sách các tội ác bị cáo buộc rất dài và gồm tội cố sát, diệt chủng, cưỡng bách nô lệ, bỏ tù, tra tấn, ngược đãi và cố ý giết hại, cùng nhiều tội khác nữa.
Đối với gần 4.000 bên dân sự, hay các nạn nhân được tòa án được Liên Hiệp Quốc hậu thuẫn thừa nhận thì ngày này đã được chờ đợi rất lâu.
Một số người hiện diện tại phiên tòa hôm nay, trong đó có Neou Saram, một cựu ký giả từng làm việc do ban Khmer của đài VOA, đã trở lại Kampuchea trong những ngày gần đây để có mặt vào lúc khởi sự phiên tòa.
Có mặt tại tòa hôm nay để chứng kiến các thủ lãnh bị đưa ra xét xử, bà Neou Sarem nói bà cảm thấy hơi thương hại cho các bị can lớn tuổi.
Bà Neou nói: “Bởi vì họ từng là các nhân vật quan trọng dưới thời Khmer Đỏ, và lúc đó họ giống như thượng đế hạ lệnh để người ta được sống hay phải chết, nay đến lượt họ lại phải ra tòa.”
Cách đây 1 tuần lễ, tòa án dự định sẽ xử 4 bị can, những thủ lãnh cuối cùng còn sống sót trong phong trào Khmer Đỏ khét tiếng.
Nhưng hôm thứ Năm tuần rồi, tòa đã phán quyết rằng Ieng Thirith, cựu bộ trưởng xã hội, bị bệnh lãng trí và không có đủ sức khỏe để ra tòa.
Chồng của bà này, cựu ngoại trưởng Ieng Sary, là một trong 3 bị can còn lại, cùng với Nuon Chea, còn gọi là anh Hai và là lý thuyết gia chính của phong trào, cùng với cựu quốc trưởng Khieu Samphan.
3 người này đã phủ nhận các cáo trạng diệt chủng, phạm tội ác chống nhân loại và các tội ác chiến tranh vì vai trò mà họ bị cáo buộc là đã đóng trong khi thiết kế các chính sách đưa đến cái chết của khoảng 2 triệu người từ năm 1975 đến năm 1979.
Bà Neou Sarem nói nhìn thấy những người này ra tòa chứng tỏ rằng những kẻ phạm những tội ác như thế sẽ không tránh được việc bị truy tố. Nhưng có mặt ở đây cũng là một điều khó khăn.
Bà Neou nói tiếp: “Tôi có cảm tưởng như sống lại dưới thời Khmer Đỏ, và tôi cảm thấy sự đau khổ của những người khác. Tôi cảm nhận được sự đau khổ của những người khác. Tôi cảm thấy sự đau khổ của mẹ tôi, người đã bị Khmer Đỏ giết bằng cách cho ngựa kéo chỉ vì bà đã ăn cắp thực phẩm cho những người con gái của bà. Vì thế dường như là những kỷ niệm đau buồn lại kéo về.”
Hồi tháng 7 vừa qua, tòa án được Liên Hiệp Quốc hậu thuẫn đã kết tội cai ngục Kaing Guek Eav về các tội ác chiến tranh và các tội khác và kết án tù 35 năm. Vụ xử lần này với các bị can là các thủ lãnh cấp cao được coi là phức tạp hơn, một phần bởi vì các bị can, khác với Kaing Guek Eav, đều cho là mình vô tội.
Đồng công tố viên quốc tế, ông Andrew Cayley tuần trước đã phát biểu trước khi khởi sự Vụ số 2 về nguyên do vì sao vụ này quan trọng đến thế.
Ông Cayley nói: “Điều đầu tiên là chúng ta phải xét tới gần 2 triệu người đã chết, vì thế không có ai trong nước này không bị ảnh hưởng của những gì đã xảy ra dưới thời kỳ Khmer Đỏ. Do đó tôi cho rằng có rất nhiều người Kampuchea chú ý đến kết quả phiên tòa.”
Trong bối cảnh phức tạp của vụ này, với tuổi của các bị can, tất cả đều trên 80 tuổi, và sức khỏe của họ, tòa án đã quyết định phân ra nhiều vụ xử nhỏ.
Như vậy thì tòa mới có thể ra các phán quyết trong khi tiến hành xét xử, và giảm thiểu rủi ro 1 hay hơn trong số các bị can có thể qua đời mà không kịp đưa ra phán quyết – như trường hợp đã xảy ra tại phiên tòa xử cựu tổng thống Serbia Slobodan Milosevic.
Vụ xử nhỏ thứ nhất cứu xét các tội ác chống nhân loại theo như cáo buộc trong việc cưỡng bách dân chúng phải dời cư.
Tội trạng này nhắm vào hai sự cố xảy ra vào năm 1975, là năm Khmer Đỏ nắm quyền kiểm soát Campuchia và đẩy tất cả mọi người ra khỏi các thành phố và thị trấn. Vào cuối năm đó, bọn chúng đã buộc hàng trăm người trên khắp nước phải vào các trại lao cải.
Bên công tố nói hàng chục ngàn người đã chết trong những vụ di chuyển đó. Công tố viên Cayley nói khi các tội ác theo như cáo buộc đó xảy ra khiến cho phiên tòa càng có nhiều ý nghĩa.
Ông Cayley cho biết: “Tôi cũng nghĩ phiên tòa này quan trọng vì sự chú tâm đến công lý quốc tế nói chung bởi vì chắc chắn nó nằm trong khuôn khổ cuộc tranh đấu chống lại sự kiện không bị trừng phạt. Chúng ta đang cứu xét những tội ác đã xảy ra từ 30 năm nay rồi. Tôi rất chắc chắn là vào lúc đó, các thủ lãnh Khmer Đỏ không bao giờ tưởng được họ sẽ phải chịu trách nhiệm về những gì đã xảy ra, và nay chúng ta thực sự thấy các thành viên cấp cao nhất của Khmer Đò còn sống phải ra tòa.”
Trong nửa tháng, tòa sẽ bắt đầu nghe bằng chứng chống lại 3 bị can. Phiên tòa nhỏ đầu tiên dự trù sẽ phải kéo dài 2 năm.