Tháng 9 năm ngoái, ông Rupiah Banda rời chức tổng thống, chiếc ghế mà ông đã giữ từ 20 năm. Đảng của ông bị đảng của ông Michael Sata đánh bại, và ghế tổng thống về tay ông Sata.Việc chuyển quyền ôn hòa như vậy là chuyện hiếm thấy ở châu Phi. Hiếm thấy hơn nữa là Tổng thống Sata đã chọn ông Guy Scott, một muzungum – người có gốc châu Âu – làm Phó tổng thống.
Đảng Ái Quốc của hai ông Sata và Scott thắng cử một phần là nhờ trong thời gian vận động tranh cử, họ đã hứa sẽ giải quyết hiện tượng thống trị kinh tế ngày càng tăng của một thành phần sắc tộc đặc biệt tại Zambia – người Trung Quốc.
Phó tổng thống Sata nói ông đến Bắc Kinh tuần này cũng nhằm giải quyết chuyện đó:
“Điều tôi muốn làm là đi tìm một khung đầu tư hợp lý. Đó không phải là cái khung do Trung Quốc soạn và chúng tôi chỉ đơn giản chấp nhận. Đó là cái khung mà chúng tôi có thể chấp nhận.”
Có dịp nói chuyện với người Zambia trên đường phố, ta sẽ nghe nhiều người gọi người Trung Quốc là những kẻ cơ hội chuyên bóc lột nguồn lực và công nhân Zambia, và là hạng người tự cho mình có quyền đứng trên pháp luật.
Ác cảm này cũng dễ hiểu. Các doanh nghiệp truyền thống, theo kiểu gia đình - như may mặc và nuôi gà - đã bị giảm sút vì bị người Trung Quốc nhảy vào chiếm chỗ.
Hàng vạn việc làm tại Zambia cũng bị mất do số lao động và hàng hóa rẻ tiền của Trung Quốc nhập vào Zambia.
Thói quen dùng người tại các doanh nghiệp Trung Quốc cũng làm người Zambia bực bội.
Tháng 11 vừa qua, công nhân Zambia tại một mỏ than do Trung Quốc làm chủ đã đình công một cách ôn hòa vì vấn đề lương bổng. Thay vì điều đình với nhau, phía Trung Quốc trang bị súng shotgun đến sa thải tất cả công nhân.
Nhiều người Zambia nhìn thấy một quan hệ bất bình đẳng.
Trước khi lên đường đi Bắc Kinh, Phó tổng thống Scott dường như đã được dặn dò là phải giữ vững lập trường. Nhưng liệu người Trung Quốc có nghe ông hay không lại là chuyện khác.
Trước đây trong tháng, một nhóm thợ mỏ Trung Quốc phải ra tòa ở Lusaka về tội hiếp dâm 7 đứa trẻ Zambia.
Ngoại trưởng Chishimba Kambwili của Zambia muốn các bị cáo gặp ông để nghe quán triệt về những gì mà Zambia trông đợi nơi người lao động Trung Quốc đang có mặt tại Zambia.
Hầu hết các bị cáo đều vắng mặt trong buổi triệu tập này.