Thính giả Nguyễn Mỹ Thanh hỏi về polyps túi mật.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Polyp túi mật (Gallbladder polyps)
Túi mật (gallbladder) là một bộ phận nằm trong bụng, phía trên, bên phải, (right upper quadrant) dưới gan, cỡ bằng một trái lê nhỏ. Mật (bile) gồm phần lớn là nước, cọng với các muối mật (bile salts), cholesterol, chất bilirubin (bilirubin pigment, chế biến từ các hồng cầu già, chết bị tiêu huỷ, làm cho mật màu nâu, xanh lục, và làm phân nước tiểu màu vàng). Lúc ăn, gan sản xuất và tiết ra mật qua ống dẫn mật (bile duct) đi thẳng vào tá tràng (duodenum), là đoạn đầu tiên của ruột non. Lúc không ăn, mật được dẫn vào một nhánh (cystic duct) của ống dẫn mật để đi vào túi mật dùng để chứa và cô đọng mật. Lúc ăn thức ăn có chất béo (mỡ, dầu) thì túi mật bóp lại, đẩy mật vào ruột giúp tiêu hoá các chất mỡ trong tá tràng. Các hạt mỡ được phân tán thành những hạt nhỏ hơn, làm cho các enzyme từ tuỵ tạng (pancreas) dễ tiêu hoá chúng hơn, và ruột non hấp thụ dễ hơn. Lúc túi mật đầy (khi đói), chiều dài túi mật chừng 10 cm, chiều ngang chừng 5cm, chứa chừng 80ml mật. Tuy nhiên, nếu không có túi mật, sự tiêu hoá cũng không bị ảnh hưởng nhiều.
Vách túi mật dày chừng 3 mm, và trong lòng trống trơn. Polyp là những gì bất thường mọc từ vách túi mật đi vào lòng túi mật. Chừng 5% dân số có polyp trong túi mật. Người Tàu bị viêm gan B mãn tính có nhiều polyp túi mật hơn trung bình.
Đại đa số polyp túi mật không gây ra triệu chứng gì đáng kể. Một số ít bịnh nhân đau hông phải, buốn nôn, ói mửa vì thỉnh thoảng các mảnh cholesterol tách rời khỏi các polyp và gây tắc nghẽn (--> cơn đau mật [biliary colic], hay viêm tuỵ tạng [pancreatitis]), hoặc hiếm hơn, các polyp dài thòng xuống và làm nghẽn ống dẫn mật vào túi mật. Thường cơn đau mật do sạn trong túi mật di chuyển qua ống dẫn mật làm tắc nghẽn ống này và gây ra cơn đau quặn, tuy nhiên trong những trường hợp ở đây hạt cholesterol hay chính polyp làm ống dẫn mật tắc nghẽn và tạo nên cơn đau. Cơn đau phía trên bên phải bụng, có thể chạy lan qua cánh tay phải, và xảy ra sau một bửa ăn no hay ban đêm, kéo dài một hoặc vài giờ và tái đi tái lại.
Tuy nhiên, trong đa số các trường hợp, polyp túi mật được phát hiện lúc người bịnh đau mập mờ bên phải bụng, hay có vấn đề gì đó phía bên gan và túi mật và bác sĩ gởi bịnh nhân đi làm siêu âm. Chỉ một số ít thử máu thấy cơ năng gan bị rối loạn. Lúc làm siêu âm (ultrasound), túi mật có một hay nhiều polyp được phát hiện. Các loại polyp:
1)các u bướu giả (pseudotumors): thực chất là những khối cholesterol (60-90%), hay những tế bào viêm (10%).
2) u bướu gồm tế bào biểu bì hay tuyến (epithelial polyps, adenomas) thường chỉ một mình, to 5-20 mm; tế bào mỡ (lipoma); tế bào xơ (fibroma); tế bào mạch máu (angiomas).
Trong nhóm adenoma này, chỉ có một số ít là chứa tế bào ung thư (gallbladder carcinoma). Tuy nhiên để bắt kịp các ung thư hiếm có này trước khi quá trễ, thường người ta xét đến các cơ nguy ung thư: polyp lớn hơn 6mm, đơn độc (solitary polyp), không có cuống (sessile polyp), bịnh nhân trên 60 tuổi, kèm theo sạn túi mật và bịnh nhân mắc bịnh viêm xơ ống mật sơ phát (primary sclerosing cholangiitis)
Theo Andrean-Sanberg, các polyp nhỏ hơn 6 mm (0,6 cm) không cần theo dõi. Các polyp túi mật to hơn 1,5 cm có nguy cơ ung thư cao. Nói chung nếu bịnh nhân không có bịnh gì khác, và polyp nhỏ hơn 1cm, đa số bác sĩ theo dõi bằng cách cho làm lại siêu âm sau 6-12 tháng, sau đó theo dõi thêm nữa thế nào tuỳ trường hợp mọc nhanh hay chậm, tuỳ bịnh nhân. Nếu polyp lớn hơn 1cm, phần đông các tác giả thiên về biện pháp phẫu thuật cắt bỏ túi mật; có khi cần phải cắt rộng thêm vào mô gan nếu có dấu hiệu ung thư đã lan ra khỏi niêm mạc (mucosa, lớp tế bào lót phía trong túi mật). Một số bác sĩ chủ trương giải phẫu cắt bỏ túi mật nếu polyp to hơn 6mm.
Tin tức trình bày và những con số này hoàn toàn có tính cách thông tin và đưa ra như những ví dụ. Bịnh nhân cần theo dõi bịnh với bác sĩ của mình. Đây là một lãnh vực rất chuyên môn, cần người kinh nghiệm trong các bịnh loại này để xử lý.
Để kết thúc, chúng ta có thể nhắc đến một đề tài khá thú vị về túi mật , vai trò mật gấu trong đông y và thuốc chữa bịnh túi mật. Một trong những muối mật được dùng trong y khoa là ursodeoxycholic acid (UDCA hay Ursodiol), có tác dụng làm tan sạn túi mật (cho những bịnh nhân bị sạn túi mật nhưng không muốn hay không thể giải phẫu cắt bỏ túi mật) và giảm hấp thụ cholesterol, do đó hạ cholesterol trong máu; ngoài ra còn dùng chữa bịnh gan (mạch dẫn mật bị xơ). Chỉ có mật gấu mới có nhiều chất này. Trước đây người ta săn gấu lấy mật; từ hơn 30 năm nay Bắc Hàn đề xướng ra phương pháp nuôi gấu trong chuồng để lấy mật của con gấu sống mỗi ngày. Mỗi ngày con gấu cung cấp được chừng 10-20 ml mật. Cuộc sống của những con vật này thật thê thảm, sống trong cáo chuồng sắt bó chặt người chúng, và mỗi ngày bị người nuôi dùng hướng dẫn siêu âm đâm vào bụng để rút mật, hay phải mang một ống dò nối liền túi mật với ngoài da để hứng mật. Túi mật của chúng thì bị viêm và trong phần lớn cũng có nhiều polyp. Các hội bảo vệ thú vật chống đối kỹ nghệ này và hiện nay ở VN bị cấm, mặc dù còn trên 10.000 con gấu bị nuôi kiểu này ở các nước như Trung quốc, Việt Nam.Thuốc Ursodiol dùng trong y khoa được bào chế tổng hợp không phải lấy từ gấu ra, cho nên hiện nay không cần phải hành hạ các con gấu mới có được thuốc.
Chúc bịnh nhân may mắn.
Tham khảo:
1) Åke Andrén-Sandberg: Diagnosis and Management of Gallbladder Polyps
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3359430/
2)Thomas J VanderMeer, MD; Gallbladder Tumors Treatment & Management
http://emedicine.medscape.com/article/1 ... %3D%3D#d10
(Medscape)
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 8 tháng 9 năm 2017
Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi đáp Y học này.
Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com>.