Thính giả tên Nam hỏi về viêm khớp sau chấn thương và thuốc dexamethsone
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Viêm khớp sau chấn thương và dexamethasone
Những tin tức vị thính giả đưa ra không đủ để có thể trả lời một cách chính xác. Sau đây chỉ là một số nhận xét chung chung.
1) Trẻ em đau khớp mãn tính có thể bị bịnh phong thấp (JIA= Juvenile Idiopathic Arthritis) với nóng sốt, da nổi mẫn, sưng , đau khớp; bịnh này khá hiếm, mỗi năm trong 100 ngàn em có từ 4-14 trường hợp tại Mỹ.
Trẻ em đau nhiều khớp cấp tính có thể bị sốt thấp khớp cấp tính (acute rheumatic fever, ARF) do cơ thể phản ứng với một kháng nguyên của vi khuẩn Streptococcus trước đây thường gặp ở VN; tuy nhiên, thường trong ARF, các khớp viêm sẽ tự khỏi, đáng ngại hơn hết là các biến chứng trên tim, như hẹp van hai lá, hở van, suy tim ("Bịnh chỉ liếm đầu gối à lại cắn vào trái tim”).
Ở Mỹ, viêm khớp trẻ em vào mùa xuân có thể do Bịnh Lyme, do vi khuẩn Borrelia burgdorferi của con bọ chét chân đen (black-legged tick) truyền qua người. Bịnh bắt đầu với sốt, mệt mỏi và một vết ban màu đỏ (erythema migrans) sau đó có thể sưng đau khớp, tim và hệ thần kinh.
Trường hợp ở đây, có lẽ triệu chứng khớp kéo dài từ hồi 5 tuổi là hậu quả của chấn thương nặng hồi đó, và có lẽ chữa trị và phục hồi có thể cũng không tốt lắm, tuy bịnh nhân may mắn không bị cưa chân (post-traumatic arthritis). Chấn thương làm hư hại xương và các lớp sụn che chở các đầu xương trong khớp, có thể làm rách, hay đứt các gân giữ cho khớp ổ định, do đó khớp không còn trong tình trạng cơ giới bình thường, ít chịu đựng hơn khớp lành mạnh,và hư hại , hao mòn nhanh hơn. Đau lưng có thể do bất quân bình giữa hai hạ chi, có thể một bên yếu hơn bên kia và xương sống lệch qua một bên, tuy nhiên cần bs khám mới biết được.
2) Một số người bị bịnh gout sẽ đau nhức khớp nhiều hơn lúc ăn những thức ăn có nhiều chất purine như bộ đồ lòng thú vật (organ meat), thịt đỏ, nhiều thịt dù là loại gì, nước xốt thịt (gravy), uống bia. Những chất này cung cấp nhiều purine là nguồn gốc của uric acid. Lúc uric acid ứ đọng trong các khớp, gây ra viêm khớp của bịnh gout. Măng (bamboo shoot) chứa purine ở mức vừa vừa. Chúng ta không biết vị thính giả có bị gout hay không. (Một số nơi cho rằng măng giảm viêm, nhưng xem kỹ tài liệu tham khảo thì thấy khảo cứu nói về trích tinh lá tre chứ không phải măng tre).
3) Tuy nhiên một số người đau nhức nhiều hơn sau khi ăn thịt hay uống bia, có thể do cơ chế khác. Ví dụ các omega 3 fatty acid thì giảm viêm, nhưng omega 6 fatty acid (linoleic acid) lại tăng viêm (sưng đau). Các chất acid béo omega 3 và omega 6 đều cần thiết cho cơ thể. Tuy nhiên trong thức ăn Tây phương, thường tỷ lệ omega 6 trên omega 3 là 10 lần hoặc hơn, và như vậy không tốt cho sức khoẻ. Nếu giảm tỷ lệ này xuống 5 hoặc thấp hơn, có thể giảm bớt hiện tượng viêm.(2)
Các thức ăn sau đây có tỷ lệ omega 6 fatty acids cao hơn (3):
● Corn oil (dầu làm từ bắp)
● Eggs
● Poultry
● Safflower oil
● Sunflower oil (dầu hạt hướng dương)
● Whole grains
Các thức ăn sau đây có tỷ lệ omega 3 fatty acids cao hơn:
● Almonds
● Canola oil: Dầu trích từ Canola, là một hạt cải dầu hay rapeseed. Trước đây cải dầu dầu này được dùng trong kĩ nghệ, sau được các nhà khoa học Canada biến đổi thành một giống sản xuất ra dầu ăn được an toàn, giúp giảm cholesterol trong máu vì hàm lượng chất mỡ không no (unsaturated fats) cao. Trong canola oil, lượng omega 6 fatty acids cao, gấp 2 lần lượng omega 3 fatty acids.
● Chia seeds (Salvia hispanica)(Mexico, Guatamala)
● Cá có nhiều mỡ như cá hồi (Fatty fish; eg, salmon)
● Flaxseed
● Hemp
● Dầu đậu nành (Soybean oil)
Ví dụ, giảm ăn các snack food, đồ ăn chiên vì chúng có nhiều corn oil, nên ăn trái cây tươi, walnut, hạt (nuts); nếu dùng dầu ăn chọn olive oil, canola oil thay vì corn oil.
4) Có nhiều bài thuốc được phổ biến rộng rãi nhưng chưa được y khoa công nhận là có bằng chứng. Ví dụ như một số người khuyên người viêm khớp tránh uống sữa, ăn các thức ăn chế biến từ sữa, tránh ăn các thức ăn có chứa solanine như khoai tây, cà dái dê, cà chua (gia đình thực vật tên nightshade), vv nhưng luồng chính y khoa thì còn nghi hoặc.
5) Về trà có nhiều tin tức trái ngược nhau, có lẽ vì có nhiều loại trà với cách chế biến khác nhau. Một số người nói trà giúp giảm đau nhức khớp. Năm 2000, một khảo cứu ở Đại học Georgetown, Mỹ trên 76 ngàn phụ nữ từ 50-79 tuổi cho thấy người uống trà có cơ nguy bị viêm thấp khớp tăng lên 40%, những người uống trên 4 tách trà/ngày, cơ nguy tăng 70%. Tuy nhiên, đây chỉ là nghiên cứu về người uống trà đen (black tea). Người ta so sánh với cà phê thì cà phê không có vấn đề này (5). Nếu uống trà làm chúng ta đau nhức thêm, có lẽ nên tránh hoặc đổi qua một thứ trà khác.
Nói chung, những biện pháp sau đây được xem là có ích, không những cho bịnh đau khớp mà còn tốt cho sức khoẻ nói chung:
a) Tránh các mỡ no (saturated fats, phần đông mỡ động vật), giới hạn trong 10% của các nguồn calories, ví dụ ăn 2000 calo mỗi ngày thì giới hạn mỡ no là 20 gram/ngày.
b) Bớt muối (mặn, sodium chloride) trong thức ăn, uống. Người già, người bịnh đau khớp nên giới hạn dưới 1500mg/ngày, so với mức trung bình thực tế ở Mỹ là 3400mg. Mức khuyến cáo trung bình: 2300mg.
c) Giảm bớt các chất đường, tinh bột.
d) Giảm rượu, dù rằng có thể lượng rượu nhỏ (1 ly nhỏ rượu đỏ hay bia/ ngày) có thể có ích, làm giảm viêm, nhưng nhiều hơn thì không được.
Nếu người mập, cố gắng giảm cân xuống cũng giúp cho khớp bớt viêm và đau.
6)Thuốc thảo dược hay cổ truyền Á Đông càng ngày càng thịnh hành ở Mỹ và mức tiêu thụ lên đến trên 4 tỷ đô la. Tuy nhiên nhà bào chế trộn thuốc tây vào thuốc đông y là một thực tế phổ biến, nhất là dùng chất dexamethasone, một chất giảm viêm rất mạnh. Trong một khảo cứu, phần lớn kem thoa da trị lác cho trẻ em có chứa chất này và có thể gây ra nguy hiểm.(4)
Thuốc corticoid có tác dụng giảm viêm rất nhanh nhưng đồng thời cũng là giảm đề kháng của cơ thể (nguy hiểm ở những người bị lao tiềm ẩn), làm lên cân một cách giả tạo, xương bị xốp (bịnh loãng xương), râu tóc mọc nhiều hơn, da yếu và nứt, trẻ em chậm lớn về bề cao; dùng nhiều có thể là thay đổi tính tính tình, quá hăng (mania), trầm cảm (depression) hay điên loạn (steroid psychosis). Mắt có thể bị cườm nước (glaucoma) hay cườm khô (cataract). Nên đến bác sĩ chuyên khoa mắt để khám xem có những bịnh này không. Chuyện dùng dexamethasone lâu dài trước đây và chuyện đi tiểu đêm nhiều lần có liên hệ gì không thì chỉ có bác sĩ khám bịnh nhân trả lời được thôi. Thuốc dexamethasone thuộc loại thuốc corticosteroid là những thuốc tác dụng như chất hormon (nội tiêt) của tuyến thượng thận (adrenal glands), có nghĩa là tuyến nằm trên hai trái thận, hình như cái nón ụp trên đầu trái thận. Người Việt chúng ta do ảnh hưởng của Đông y, có thể lẫn lộn giữa trái thận (kidney) hay tuyến thượng thận với khả năng sinh lý (khả năng tính dục, libido). Triệu chứng đi tiểu nhiều lần trong đêm nếu dính líu tới chuyện dùng dexamethasone trước đây thì sự liên hệ này cũng khó thiết lập và chứng minh khoa học.
Ibuprofen (Advil, Motrin) là một thuốc chống viêm mà không phải corticoid (NSAIDs=Non Steroid Anti Inflammatory Drugs) cho nên không gây những phản ứng phụ như dexamethasone, prednisone . Các thuốc NSAIDs sau đây bán tự do ở Mỹ:
● Aspirin (Bufferin, Bayer, and Excedrin)
● Ibuprofen (Advil, Motrin, Nuprin)
● Ketoprofen (Actron, Orudis)
● Naproxen (Aleve)
Dùng NSAIDs cần cẩn thận, nhất là ở người từng bị chảy máu hay loét ruột hay dạ dày vì có thể gây loét hay chảy máu trong hệ tiêu hoá. Người già, hay người có vần đề dễ chảy máu, có thể nghĩ đến dùng acetaminophen nếu có thể.
7)Về vấn đề nặng ngực, khó thở, nhói tim đã mười năm nay và cạo gió thì khoẻ lại, thêm nữa bác sĩ tim cho biết tim mạch bình thường: có lẽ những cơn đau do cơ bắp nhức mõi. Nên nghĩ tới những phương pháp thư giãn như thể thao, tai chi, yoga, bơi lội. Nếu cạo gió hiệu nghiệm thì cũng là một trị liệu vô hại và tốt, tương tự như massage.
Chúc bịnh nhân may mắn.
BS Hồ Văn Hiền
Ngày 30 tháng 8 năm 2017
Tham khảo:
(1) J Agric Food Chem. 2017 Aug 9;65(31):6665-6673. doi: 10.1021/acs.jafc.7b02203. Epub 2017 Jul 27.
Potent Anti-Inflammatory and Antiadipogenic Properties of Bamboo (Sasa coreana Nakai) Leaves Extract and Its Major Constituent Flavonoids.
Yang JH1, Choi MH1, Yang SH1, Cho SS1, Park SJ1, Shin HJ1, Ki SH1
(2) https://en.wikipedia.org/wiki/Omega-6_f ... th_effects
(3) spineuniverse.com
(4) FM Keane: Analysis of Chinese herbal creams prescribed for dermatological conditions
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC27755/
(5) https://www.news-medical.net/news/20100 ... Study.aspx
Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi đáp Y học này.
Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com>.